نرگس جمشیدیان مسئول واحد حقوقی انجمن حمایت از حقوق کودکان و کارشناس ارشد حقوق بشر در گفت وگو با آتیه آنلاین در این رابطه گفت: اگرچه قوانین حمایتی مناسبی مانند قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399 در زمینه جرایم جنسی وجود دارد، اما تابوها و موانع فرهنگی و اجتماعی در کنار دشواری‌های ذاتی اثبات این‌گونه جرائم در مرحله رسیدگی قضایی، منجر می‌شود که برخی از پرونده‌ها به نتیجه نرسیده و مرتکبین از مجازات مصون بمانند.

آیا آموزش‌های اجتماعی و خانوادگی، به‌ویژه آموزش‌های جنسی به کودکان، می‌تواند در پیشگیری از تجاوز مؤثر باشد؟ کارشناسان معتقدند این آموزش‌ها اگر به‌صورت علمی و توسط متخصصان ارائه شود، می‌تواند نقش کلیدی در پیشگیری ایفا کند.

جمشیدیان در پاسخ به این سوال گفت: متأسفانه در بسیاری از موارد، کودکان حتی نمی‌دانند چه اتفاقی در حال رخ دادن است و خانواده‌ها نیز به دلیل عدم آگاهی، متوجه نشانه‌ها نمی‌شوند. اگر این آموزش‌ها در نظام رسمی آموزشی گنجانده شود، می‌تواند از بسیاری از آسیب‌ها جلوگیری کند.

نیاز به پژوهش‌هایی دقیق، جامع و میان رشته‌ای

با این حال، برای ارزیابی دقیق سطح آموزش‌های موجود و تأثیر آن بر کاهش جرایم جنسی، انجام پژوهش‌های جامع و میان‌رشته‌ای ضروری است. به نظر می‌رسد تا زمانی که تابوهای فرهنگی و کمبود آموزش ادامه دارد، مقابله با جرایم جنسی با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود.

این کارشناس حقوقی با تأکید بر لزوم آموزش مسائل جنسی در مدارس، هشدار داد که محدودیت‌های فرهنگی در برخی خانواده‌ها مانع از گفت‌وگوی صحیح در این زمینه می‌شود و مدارس می‌توانند محیط امن‌تری برای ارائه این آموزش‌ها باشند.

جمشیدیان اضافه کرد: در بسیاری از کشورها، آموزش جنسی در مدارس به گونه‌ای طراحی می‌شود که کودکان از ابتدا با مفاهیمی مانند آشنایی با اندام خصوصی، حریم شخصی، مالکیت بر بدن و مهارت «نه گفتن» آشنا شوند.کودکان باید بتوانند بین رازهای خوب و بد تمایز قائل شوند و تشویق شوند که رازهای نگران‌کننده را با مشاور یا فرد مطمئنی در میان بگذارند. این آموزش‌ها باید به شیوه‌ای صحیح و متناسب با سن کودک ارائه شود تا تأثیر واقعی خود را بگذارد.

شناسایی موقعیت‌های پرخطر و نقش والدین

جمشیدیان به ضرورت آموزش کودکان برای تشخیص موقعیت‌ها و افراد ناامن اشاره کرد و گفت: والدین نیز باید آموزش ببینند تا از طریق نشانه‌هایی مانند تغییر در رفتار، الگوی خواب یا علائم فیزیکی بدن کودک متوجه شوند که آیا فرزندشان در معرض آزار جنسی قرار گرفته است یا خیر.

وی هشدار داد: متأسفانه جرایم جنسی علیه کودکان در بسیاری از موارد فقط یکبار توسط شخص متجاوز اتفاق نیفتاده و ممکن است در صورت عدم توجه و پیگری تداوم یابد. عدم آموزش و آگاهی کودک و خانواده، همراه با بی‌توجهی به نظارت و مراقبت، می‌تواند فضای امنی برای ادامه این جرایم ایجاد کند.

تکنیک‌های فریب کودکان توسط آزارگران

این کارشناس ارشد حقوق بشر همچنین به تکنیک‌های رایج آزارگران جنسی اشاره کرد و توضیح داد: در روشی موسوم به «چایلد گرومینگ» (Child Grooming)، آزارگران با اعتمادسازی و ایجاد رابطه صمیمانه، کودک را برای سوءاستفاده آماده می‌کنند. این اتفاق نه فقط در بین نزدیکان کودک در خانواده، بلکه در مدرسه، مهدکودک، محله و حتی میان همسایه‌ها ممکن است رخ دهد.

جمشیدیان افزود: آزارگران گاهی با گفتن جملاتی مانند «به خاطر علاقه‌ام به تو این کار را می‌کنم» یا «تو برای من خاص هستی، پس این راز را پیش خودت نگه دار»، کودک را وادار به سکوت می‌کنند. آموزش‌های جنسی باید به کودکان بیاموزد که چنین گفت وگوهایی غیرطبیعی است و در صورت مواجهه با آن، باید موضوع را به اشخاص و مراجع امن و معتمد گزارش دهند.

نقش مثبت رسانه‌ها: پیگیری پرونده‌های مسکوت‌مانده

این کارشناس حقوق کودک، در پاسخ به سوالی درباره نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در افشا یا پیشگیری از جرایم جنسی علیه کودکان، توضیح داد که رسانه‌ها می‌توانند هم نقش مثبت و هم منفی ایفا کنند. رسانه‌ها در بسیاری از پرونده‌ها که به دلایلی مسکوت مانده‌اند، می‌توانند با جلب توجه افکار عمومی، به رسیدگی و پیگیری قضایی کمک کنند. با توجه به بار سنگین اثبات در جرایم جنسی و احتمال عدم رسیدگی مناسب، رسانه‌ها با تأثیر گسترده‌ای که دارند، می‌توانند فشار لازم برای بررسی این موارد را ایجاد کنند.

با این حال، این کارشناس هشدار داد که انتشار غیرمسئولانه اطلاعات می‌تواند آسیب‌زا باشد: اگر رسانه‌ها بدون رعایت حریم خصوصی کودک و خانواده، جزئیات پرونده را فاش کنند، علاوه بر افزایش احتمال آسیب به کودک، ممکن است خانواده‌ها را به علت از ترس آبرو، از پیگیری قانونی منصرف کنند.

جمشیدیان بر نقش آموزشی رسانه‌ها تأکید کرد و گفت: رسانه‌ها می‌توانند در افزایش آگاهی عمومی درباره پیشگیری از کودک‌آزاری و آموزش‌های درست مؤثر باشند. آن‌ها باید این حس را تقویت کنند که کودک‌آزاری یک جرم عمومی است و همه افراد جامعه در قبال گزارش آن مسئولیت دارند، نه اینکه صرفاً تماشاگر باشند.

به گفته این کارشناس حقوقی، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با عملکرد دوگانه خود می‌توانند هم به افشا و پیگیری جرایم کمک کنند و هم در صورت عدم رعایت اصول حرفه‌ای، به قربانیان آسیب بیشتری وارد کنند. بنابراین، ضروری است که در پوشش اینگونه اخبار، رعایت حریم خصوصی کودک و مصالح عالیه وی در اولویت قرار گیرد و در عین حال، با تولید محتوای آموزشی، جامعه را نسبت به این جرایم حساس کنند.

جمشیدیان، در پاسخ به سوالی درباره چگونگی افزایش آگاهی عمومی نسبت به حقوق کودکان و پیامدهای کودک‌آزاری، راهکارهای متعددی را ارائه کرد.

وی با تأکید بر لزوم آموزش خانواده‌ها در سطوح مختلف، گفت: می‌توان از طریق برگزاری کارگاه‌های حقوق کودک یا کارگاه‌های خودمراقبتی جنسی، به‌ویژه در مدارس، سطح آگاهی را ارتقا داد. همچنین پیشنهاد کرد مفاهیم مربوط به حقوق کودک و خودمراقبتی در برنامه‌های آموزشی گنجانده شود.

جمشیدیان به پیمان‌نامه حقوق کودک اشاره کرد و افزود: بر اساس این پیمان‌نامه که در حکم قوانین داخلی و لازم‌الاجراست، تمام افرادی که با کودکان سروکار دارند، از جمله معلمین، قضات، مددکاران، وکلا و پلیس باید آموزش‌های لازم را در ارتباط و مواجهه با کودکان ببینند.

وی استفاده از ظرفیت رسانه‌ها را نیز راهکاری مؤثر دانست و خواستار حساسیت بیشتر رسانه‌ها نسبت به حقوق کودک شد: رسانه‌ها باید مسائل را با ادبیات حساس به حقوق کودک بیان و پیگیری کنند.

جمشیدیان همچنین بر عمومی‌بودن جرم کودک‌آزاری تأکید کرد و از مردم خواست در صورت مواجهه با چنین مواردی، با مراجع ذی‌صلاح همچون پلیس یا اورژانس اجتماعی تماس گرفته و کودک‌آزاری را گزارش کرده و یا حتی می‌توانند از طریق انجمن‌هایی اساسنامه آن‌ها در زمینه حمایت از اطفال و نوجوانان مانند انجمن حمایت از حقوق کودکان است پیگیری کنند.

آمار کودکان قربانی تجاوز جنسی: عدم شفافیت و نیاز به پژوهش

مسئول واحد حقوقی انجمن حمایت از حقوق کودکان در پاسخ به پرسشی درباره آمار کودکان قربانی تجاوز جنسی در پنج سال اخیر اعلام کرد که به دلیل حساسیت موضوع و نیاز به تحلیل‌ها دقیق‌تر و جامع، از ارائه آمار عمومی مربوط به قربانیان تعرض جنسی خودداری می‌ شود.

جمشیدیان گفت: افزایش تماس‌های مرتبط با تجاوز به کودکان با انجمن می‌تواند ناشی از دو عامل افزایش وقوع جرم و یا ارتقای آگاهی عمومی - که موجب شده قربانیان یا اطرافیان موارد را بیشتر گزارش دهند - باشد. همچنین، تغییر نگرش جامعه به سمت سرزنش مجرم به جای قربانی، فضای امن‌تری برای افشاگری ایجاد کرده است.

گفت‌وگو: مهین داوری