به گزارش آتیه آنلاین به نقل از روابط عمومی و امور بین الملل، سید جواد حسینی، رئیس سازمان بهزیستی کشور در کنگره ملی توانبخشی کودکان در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با اشاره به تحولات جهانی در حوزه سلامت گفت: از سال ۲۰۰۳ میلادی، سازمان جهانی بهداشت مفهومی تحت عنوان خدمات ادغام‌یافته یا یکپارچه را وارد ادبیات نظام سلامت کرد و آن را راه‌حلی کلیدی برای ارتقای نظام سلامت دانست.

وی افزود: خدمات ادغام‌یافته ناظر بر این مفهوم است که نظام سلامت کارآمد، نظامی است که خدمات باکیفیت را در تمام سطوح زیستی، روانی و اجتماعی و در همه قلمروهای مرتبط با سلامت از جمله پیشگیری، درمان، مراقبت و توانبخشی ارائه دهد و سلامت را برای همه آحاد مردم تضمین کند.

حسینی تصریح کرد: اگر بخواهیم از این منظر وضعیت نظام سلامت ایران و حتی جهان را ارزیابی کنیم، با نوعی عدم تعادل و عدم تقارن در این حوزه‌ها روبه‌رو هستیم که عملاً مفهوم خدمات یکپارچه را به طرز معناداری زیر سؤال می‌برد.

رئیس سازمان بهزیستی ادامه داد: همه می‌دانیم که سلامت دارای ابعاد زیستی، روانی و اجتماعی است و همچنین روشن است که ۸۰ درصد عوامل مؤثر در سلامت، عوامل روانی-اجتماعی هستند، اما به اندازه سهم این عوامل از نظر ساختار، مدیریت، امکانات و اعتبارات به آن‌ها توجه نشده است. این عدم تقارن کاملاً آشکار است؛ به‌ویژه آنکه در سطح جهانی و از جمله در ایران، ساختارهای مدیریتی، شبکه‌ای، نیروی انسانی و زیرساخت‌ها در حوزه سلامت زیستی نسبتاً پیشرفت داشته‌اند، اما در حوزه سلامت روانی و اجتماعی که ۸۰ درصد عوامل مؤثر به آن مربوط است، با یک تأخر ساختاری و اداری عمیق و شکاف جدی مواجه هستیم. این نخستین چالش اساسی است که باید به آن پرداخته شود.

حسینی با اشاره به دومین چالش در زمینه ادغام خدمات سلامت گفت: مداخله در نظام سلامت زمانی ادغام‌یافته تلقی می‌شود که به‌طور همزمان بر پیشگیری، درمان، مراقبت و به‌ویژه توانبخشی متمرکز باشد. حال آنکه متأسفانه در نظام سلامت موجود، محور درمان از غلظت بیشتری برخوردار است.

وی افزود: در بسیاری از موارد وقتی مداخلات پیشگیرانه و درمانی با شکست مواجه می‌شوند، تازه به‌صورت جبرانی به سمت توانبخشی می‌رویم در حالی‌که این رویکرد کاملاً نادرست است. باید از ابتدا هم‌پای پیشگیری و درمان، به مراقبت و توانبخشی توجه شود. این خلأیی است که اکنون در نظام سلامت ما وجود دارد.

حسینی در ادامه با تأکید بر اصل عدالت در سلامت خاطرنشان کرد: سلامت برای همه است چه در بعد زیستی، چه روانی و چه اجتماعی. همچنین چه در محور پیشگیری، چه درمان، چه مراقبت و به‌ویژه توانبخشی نظام سلامت باید خدمات خود را به همه مردم ارائه دهد. حتی فراتر از آن، باید عدالت ترجیحی را در نظر گرفت و به کسانی که نیاز بیشتری دارند، توجه مضاعف داشت.

سلامت و آموزش باید در دسترس همه باشد

وی اضافه کرد: همه ما می‌دانیم که مثلث آموزش، امنیت و سلامت سه وظیفه مسلم حکومت‌هاست. از این منظر نباید به این خدمات نگاه کالایی و تجاری داشت یعنی همان‌طور که هوا برای همه است و نمی‌توان آن را فقط به کسانی داد که پول می‌پردازند، سلامت، آموزش و امنیت هم باید در دسترس همه باشد. اما متأسفانه امروز هم آموزش و هم سلامت، به‌ویژه سلامت، به‌نوعی طبقاتی شده‌اند و نظام آموزشی ما در بسیاری موارد نابرابری‌های بیرون مدرسه را تشدید می‌کند.

رئیس سازمان بهزیستی کشور در تبیین پیامدهای این وضعیت گفت: امروز سهم عمده‌ای از هزینه‌های سلامت را مردم پرداخت می‌کنند. وقتی این هزینه‌ها بالا باشد عده‌ای توان پرداخت ندارند و در نتیجه این خدمات برای آن‌ها دست‌نیافتنی می‌شود. به‌ویژه در حوزه توانبخشی که خدمات هزینه‌برتر و سنگین‌تری دارد، این مشکل جدی‌تر است.

وی تأکید کرد: پرداختن به این مسئله به معنای حرکت واقعی به‌سوی نظام سلامت یکپارچه و ادغام‌یافته است. چون وقتی از خدمات ادغام‌یافته صحبت می‌کنیم، منظورمان تنها تجمیع نیست، بلکه حکمرانی، رهبری، مدیریت و تأمین مالی سلامت نیز باید در همین راستا بازطراحی و تقویت شود.

رئیس سازمان بهزیستی کشور، با اشاره به ضرورت تقویت حکمرانی حوزه سلامت گفت: در حوزه سلامت، تکنولوژی، اطلاعات و همه مؤلفه‌های مرتبط، جزو منظومه حکمرانی سلامت محسوب می‌شوند که باید به طور جدی و کامل به آن‌ها رسیدگی شود.

وی افزود: چیزی که خلأ آن را تا حدودی در نظام سلامت احساس می‌کنیم، مسئله عدم تعادل یا بی‌توجهی به خدمات ادغام‌یافته و یکپارچه در عرصه سلامت است؛ به‌ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط یا همان کشورهای در حال توسعه که بیشتر نمایان می‌شود. در این کشورها ابتدا به سراغ درمان می‌روند و سپس پیشگیری؛ و زمانی که در هر دو حوزه با ناکامی و شکست مواجه می‌شوند، از توانبخشی به عنوان یک اقدام راهبردی جبرانی استفاده می‌کنند.

توانبخشی جدایی ناپذیر از نظام مراقبت

وی گفت: خدمات توانبخشی، جزئی جدایی‌ناپذیر از نظام مراقبت‌های مرتبط با سلامت مردم است که باید با رویکردی ادغام‌یافته و یکپارچه، همگام با خدمات پیشگیرانه و مراقبتی پیش برود. اگر این اتفاق نیفتد، سه پیامد مهم به دنبال دارد: اول اینکه بار مالی سنگینی بر نظام سلامت تحمیل می‌شود؛ دوم، افراد در سیستم‌های گوناگون ارائه خدمت، دچار سردرگمی می‌شوند و سوم، پرداخت هزینه‌های گزاف برای بیماران اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

رئیس سازمان بهزیستی ادامه داد: بر اساس پیمایش ملی سازمان بهزیستی که روی نزدیک به ۳۰۰ هزار خانوار در ۱۹ استان کشور انجام شده، کمی بیش از ۱۰ میلیون نفر در جامعه ایران دارای نوعی از معلولیت هستند. این افراد حدود ۱۱.۵ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و می‌توان گفت بزرگ‌ترین اقلیت جامعه به شمار می‌روند.

وی افزود: این افراد که درصد بالایی از جمعیت را شامل می‌شوند، در جامعه زندگی می‌کنند، اما تعداد اندکی از آن‌ها از خدمات حوزه سلامت برخوردارند.

رئیس سازمان بهزیستی کشور تصریح کرد: پرداختن به حوزه توانبخشی در نظام سلامت، پشتوانه‌های قانونی محکمی دارد. در سال ۱۳۸۶ قانون جامع حمایت از معلولان برای نخستین‌بار تصویب شد و در سال ۱۳۹۶ مورد بازبینی قرار گرفت. این قانون، خدمات و حقوق بسیار مترقی‌ای را برای معلولان در نظر گرفته است. افزون بر آن، ایران کنوانسیون حقوق کودک و کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت را تصویب کرده و برای نخستین‌بار در سیاست‌های کلی تحول نظام سلامت در سال ۱۳۹۳، موضوع خدمات توانبخشی مورد توجه جدی قرار گرفته است.

وی گفت: بر همین اساس وزارتخانه‌هایی مانند بهداشت، کار، آموزش و پرورش و همچنین سازمان‌هایی همچون سازمان بهزیستی، سازمان آموزش‌وپرورش کودکان استثنایی، سازمان هلال احمر و بنیاد شهید و امور ایثارگران به جامعه هدف خود در حوزه توانبخشی خدمات ارائه می‌دهند.

حسینی یادآور شد: سازمان بهزیستی بر اساس اصول ۲۱ و ۲۹ قانون اساسی از سال ۱۳۵۹ تأسیس شده و ارائه خدمات توانبخشی یکی از مسئولیت‌های اصلی این سازمان به شمار می‌رود. به گونه‌ای که یکی از اصلی‌ترین معاونت‌های این سازمان از سطح ستاد تا ادارات کل و حتی شهرستان‌ها و مناطق، ساختاری گسترده برای ارائه خدمات ایجاد کرده است.

۲۵۷ هزار کودک تحت پوشش بهزیستی

وی افزود: اگر بخواهم به‌صورت کوتاه به خدمات کنونی سازمان بهزیستی اشاره کنم، باید بگویم هم‌اکنون ۲۵۷ هزار کودک از بدو تولد تا ۱۸ سال تحت پوشش ما قرار دارند؛ ۹ هزار نفر از آنان در مراکز شبه‌خانواده نگهداری می‌شوند، ۱۲۷۶۱ نفر کودکان امدادبگیرند، ۴۲۷۴ نفر در مراکز شبانه‌روزی توانبخشی خدمات دریافت می‌کنند و ۳۵۲۸ نفر نیز از خدمات مراکز توانبخشی و مراقبت در منزل بهره‌مند هستند. همچنین ۲۲۴ هزار نفر تحت پوشش حمایت‌های مستمری پایه و حق پرستاری قرار دارند. بیش از ۹۰ هزار نفر از خدمات CBR و ۶۰ هزار نفر از هنردرمانی بهره می‌برند.

وی ادامه داد: این خدمات از طریق مراکز مختلف ارائه می‌شود؛ از جمله مراکز اختلال طیف اوتیسم، خانه‌های حمایتی نیمه‌راهی و یک‌چهارم‌راهی بیماران روانی مزمن، خانه‌های معلولان ذهنی (افراد با اختلالات هوشی رشدی)، خانه‌های گروهی توانبخشی افراد دارای معلولیت جسمی‌حرکتی، مراکز شبانه‌روزی بیماران روانی مزمن، مراکز توانبخشی و مراقبتی معلولان جسمی‌حرکتی و نیز مراکز ویژه اختلالات هوشی رشدی برای گروه‌های سنی مختلف، اعم از بالای ۱۴ سال و زیر ۱۴ سال.

۹۴۱۱ کودک تحت پوشش هزینه لوازم بهداشتی

وی تأکید کرد: افزون بر این، در سازمان بهزیستی، ۹۴۱۱ کودک از کمک‌هزینه لوازم بهداشتی بهره‌مند می‌شوند. همچنین ۳۸۰۰ نفر از کمک‌هزینه کاشت حلزون و شنوایی، ۳۲۲۵۰ نفر از وسایل کمک‌ توانبخشی و ۴۲۵۰ نفر از خدمات ارتز و پروتز برخوردار هستند. در مجموع بیش از ۵۰ هزار نفر از خدمات متنوع در این حوزه استفاده می‌کنند.

حسینی گفت: ما خدمت‌گیرندگان متنوعی داریم؛ از افراد دارای اختلالات رشد هوشی، جسمی‌حرکتی، بینایی و شنوایی گرفته تا افراد با طیف اوتیسم، اختلالات دهانی، بلع و تغذیه و ترکیبی. در مجموع، بیش از ۳۰ هزار نفر با چنین شرایطی تحت پوشش خدمات توانبخشی سازمان بهزیستی قرار دارند.

وی افزود: البته در کنار خدمات توانبخشی ما در حوزه اجتماعی و روانشناختی هم خدمات متعددی ارائه می‌دهیم. برای مثال، مراکز تخصصی کودکان دارای نیاز ویژه را راه‌اندازی کرده‌ایم که تاکنون ۵۲ مرکز در این زمینه فعال شده است.

حسینی گفت: علاوه بر این، ۸۵ مرکز تخصصی کودکان و نوجوانان راه‌اندازی شده و خدمات مشاوره تلفنی و حضوری ارائه می‌شود که طیف وسیعی از مشکلات و اختلالات مرتبط با نمو عصبی، از جمله ناتوانی هوشی، لکنت زبان، اوتیسم، اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی، اختلال پرش عضله، اختلال یادگیری مشخص و سایر اختلالات نمو عصبی را در کودکان زیر ۱۰ سال پوشش می‌دهد. در حال حاضر ۶۶۴۱ نفر تحت پوشش این خدمات هستند.

رئیس سازمان بهزیستی افزود: همچنین، حدود ۷ هزار نفر در غربالگری اضطراب کودکان ۵ ساله و فرزندان افراد دارای پرونده توانبخشی که دچار اختلالات خفیف و متوسط هستند، تحت پوشش و دریافت خدماتی هستند که سازمان بهزیستی به آن‌ها ارائه می‌دهد.

حسینی سپس به چالش‌های حوزه توانبخشی پرداخت و گفت: با وجود ارائه این خدمات و حمایت‌های قانونی موجود، ما در بخش عمومی حوزه توانبخشی با مشکلات متعددی مواجهیم. به‌طور مشخص، در بخش خدمات توانبخشی کودکان مشکلات جدی وجود دارد.

وی افزود: یکی از چالش‌های مهم در بخش توانبخشی، شفاف نبودن نقش سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات، موازی‌کاری و ارائه خدمات ناهماهنگ است حتی در بخش دولتی و عمومی این مشکل مشاهده می‌شود.

مشکلات حوزه توانبخشی

وی گفت: کمبود استانداردها و بسته‌های خدمات بومی‌شده در حوزه توانبخشی، پرهزینه بودن خدمات به‌ویژه برای بیماران با مشکلات پیچیده، ناکافی بودن پوشش مناسب بیمه‌ای، تشخیص به‌موقع نبودن بیماری‌ها و عواقب ناتوان‌کننده آن‌ها، نبود سیستم ارجاع مشخص، سهم ناکافی و نامناسب بودجه خدمات توانبخشی از GDP و بودجه عمومی کشور، توزیع ناعادلانه تسهیلات، حمایت ناکافی از ظرفیت بخش خصوصی و کمبود فناوری‌های کمک توانبخشی از جمله مشکلات اصلی بخش عمومی خدمات توانبخشی است که از آن رنج می‌بریم.

وی افزود: اما در بخش توانبخشی کودکان، چالش‌های مشخص‌تری داریم که مهم‌ترین آن‌ها کمبود منابع اعتباری برای ارتقا و توسعه کمی و کیفی خدمات توانبخشی و مراقبتی مبتنی بر مؤسسات و مراکز است. امسال تلاش کردیم افزایش ۴۰ درصدی بودجه برای ۳۵۰۰ مرکز فعال در این حوزه در ۱۳ قلمرو خدمات را به تصویب هیئت دولت برسانیم و همچنین ۴۳ درصد افزایش برای مراقبت‌های در منزل را کسب کردیم.

وی گفت: مشکل دیگر، عدم هوشمندی و لینک نبودن سامانه‌های موجود با سامانه سایر دستگاه‌های ارائه‌دهنده خدمات است.

حسینی افزود: کمبود نیروی انسانی متخصص در رشته‌های مرتبط با توانبخشی واقعاً بسیار مهم است. ما به ازای هر ۲۵ نفر جمعیت نیازمند خدمات باید یک توانبخش داشته باشیم، در حالی که اکنون این نسبت به یک به ۲۵۰ نیز نمی‌رسد.

وی ادامه داد: عدم دسترسی خانواده‌ها به خدمات مراکز روزانه توانبخشی کودکان به دلیل مشکلات ایاب و ذهاب و نیز مشکلات موجود در مسیر بهره‌گیری از ظرفیت مراکز روزانه و ارائه خدمات بیمه‌ای از دیگر چالش‌هاست.

رئیس سازمان بهزیستی بیان کرد: اگر به مناطق روستایی و عشایری و کودکان دارای معلولیت نیازمند خدمات توانبخشی مراجعه کنیم، مشکلات دوچندان می‌شود. دسترسی محدود به خدمات تخصصی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی و مشاوره در این مناطق بسیار بیشتر است.

وی گفت: فقدان آگاهی و دانش خانواده‌ها در این مناطق بیشتر است و تبعیض اجتماعی و برچسب‌زنی به افراد دارای معلولیت بار سنگینی ایجاد می‌کند که منجر به انزوای اجتماعی می‌شود. همچنین فقر اقتصادی و ضعف نظام حمایتی، مشکلات خاصی است که در سطح جوامع روستایی و دورافتاده در حوزه توانبخشی با تمرکز بر کودکان، کار را دشوارتر می‌کند.

برنامه‌های بهزیستی برای حل مشکلات

حسینی افزود: ما در سازمان بهزیستی، برای رفع این مشکلات و با توجه به جهت‌گیری‌های مناسب، برنامه‌هایی را در دست طراحی داریم یا طراحی کرده‌ایم.

وی گفت: اولین نکته برای فراگیرسازی خدمات توانبخشی و توانبخشی چندجانبه، گسترش خدمات CBR (توانبخشی مبتنی بر جامعه) از نظر کمی و کیفی است.

وی افزود: از نظر کمی، ما ۹۵ درصد روستاها را تحت پوشش داریم و باید به شهرها و مناطق حاشیه‌نشین نیز توجه شود.

از نظر کیفی، خدمات توانبخشی جامعه‌محور یا همان CBR مهم‌ترین بخش خدماتی است که باید ارائه شود و این خدمات باید با توانبخشی هنری، ورزشی، معنوی، اجتماع‌محور، پیشگیرانه و توانمندسازانه آمیخته شود تا کیفیت بالاتری پیدا کند.

رئیس سازمان بهزیستی گفت: گسترش خدمات توانبخشی و استفاده از آن می‌تواند هزینه‌های کمتری برای جامعه هدف و به ویژه کودکان مناطق محروم داشته باشد. همچنین خدمات از راه دور یا مجازی با استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی از دیگر رویکردهای مهم است.

رئیس سازمان بهزیستی با اشاره به توسعه و گسترش کمی و کیفی خدمات توانبخشی گفت: ما این خدمات را در بهزیستی آغاز کرده‌ایم و در دستور کار داریم مراکز جدیدی را برای طیف اوتیسم، از جمله مراکز فراغتی شبانه‌روزی برای کودکان ۱۴ تا ۱۸ سال که در حال حاضر کمتر موجود است، راه‌اندازی کنیم. بخشی از این مراکز راه‌اندازی شده و بخشی نیز در حال گسترش است.

تدوین سند حوزه توانبخشی

وی افزود: در کنار آن، تدوین سند راهبردی حوزه توانبخشی نیز با همکاری وزارت بهداشت، درمان و سازمان‌های ذی‌ربط در حال انجام است که پیش‌نویس آن آماده می‌شود و این گام موثری در ارتقای این حوزه خواهد بود.

رئیس سازمان بهزیستی تأکید کرد: هرچه بتوانیم مداخلات را به‌موقع و به‌ویژه خانواده‌محور انجام دهیم، اثربخشی بیشتری خواهیم داشت. شواهد نشان می‌دهد مشارکت فعال والدین در برنامه‌های توانبخشی، از طریق آموزش، بازی‌درمانی و مشاوره خانوادگی، باعث شده عملکرد کودکان تا ۳۰ درصد بهبود یابد. به همین دلیل دبیرخانه کیفیت‌بخشی و توانمندسازی خانواده‌ها در دستور کار داریم.

وی گفت: پارلمان‌های تعامل و توانمندسازی خانواده‌ها در عرصه‌های مختلف جامعه هدف باید شکل بگیرد تا مداخلات به‌موقع انجام شود. ما اکنون مداخلات را در حوزه اوتیسم به سمت ۲ تا ۳ سالگی هدایت می‌کنیم زیرا این بهترین زمان برای مداخله است.

وی به رویکرد تلفیقی و چند تخصصی اشاره کرد و گفت: مدل‌های تلفیقی آموزش، بهداشت و خدمات اجتماعی باید در یک بسته جامع ارائه شود تا بهبود عملکرد شناختی، حرکتی و عاطفی کودکان به طور معناداری تسریع شود.

حسینی همچنین افزود: بازی‌درمانی توانبخشی مبتنی بر فعالیت‌های روزمره (ADL) و مشارکت در محیط مدرسه و خانه، یکی از مهم‌ترین و موثرترین راهکارهای بازتوانی کودکان است.

رئیس سازمان بهزیستی درباره عدالت در حوزه سلامت گفت: ما به عدالت سلامت، به‌ویژه عدالت ترویجی و عدالت دیجیتالی در استفاده از فناوری‌ها توجه ویژه‌ای داریم. به همین دلیل، با ارتباط نزدیک با سایر سازمان‌ها از جمله دانشگاه علوم بهزیستی و با بهره‌گیری از ظرفیت بهزیست‌محله و شبکه داوطلبان، در مسیر تحقق این عدالت فعالیت‌های بی‌بدیلی را دنبال می‌کنیم.

وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: افزایش خدمات بیمه‌ای یکی از اقدامات اساسی ماست. خوشبختانه خدمات بیمه‌ای از ۹ کد به ۵۹ کد خدمتی با همکاری بیمه سلامت ارتقا یافته است و از حدود ۷۲۳ هزار نفری که از این کدها بهره‌مندند، ۲۵۰ هزار نفر کودکان تحت پوشش حوزه توانبخشی هستند که همچنان این خدمات را توسعه می‌دهیم تا جمعیت هدف بیشتری از آن بهره‌مند شوند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر بتوانیم خدمات را به‌موقع ارائه کنیم، نظام تلفیقی یکپارچه را پیاده کنیم، اسناد بالادستی پشتیبان بهتری ایجاد کنیم و ساختارها، اعتبارات و اختیارات مناسب‌تری را در حوزه سلامت با رویکرد توانبخشی فراهم کنیم، آنگاه هم عدالت در حوزه سلامت تحقق می‌یابد و هم سلامت ارتقایی با رویکرد توانبخشی را می‌توانیم بهبود بخشیم. امیدواریم همه در این مسیر موفق‌تر باشیم.