دولت سیزدهم با رویکرد پایبندی بر تثبیت منابع صندوق‌های بازنشستگی و تلاش در پایداری این نهادهای بیمه‌ای اجتماعی، با توقف استقراض از منابع صندوق‌ها پرداخت بخشی از بدهی‌های آنان و حرکت به سمت تحقق عدم کسری بودجه صندوق‌های بازنشستگی در شش‌ماهه نخست سال‌ جاری، این نهادهای بیمه‌گر اجتماعی را از لبه پرتگاه ورشکستگی نجات داد.

به‌واسطه چنین اقداماتی از سوی دولت، در حال حاضر صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی بیش از سنوات گذشته به سمت برقراری تعادل منابع و مصارف صندوق‌های بازنشستگی حرکت کرده‌اند. همچنین در این شرایط بخشی از ناترازی منابع بیمه‌های اجتماعی به دلیل سوءمدیریت‌های دولت‌های گذشته دیگر وجود ندارد.

اگرچه در قانون برنامه پنجم و ششم توسعه بر تسویه همه بدهی‌های صندوق‌های بازنشستگی تأکید شده، اما در ابتدای دولت یازدهم، میزان بدهی دولت وقت به صندوق‌های بازنشستگی، ۶۸هزار میلیارد تومان بود. این رقم بدهی در سال ۱۴۰۰ یعنی پایان دولت دوازدهم به ۴۴۸هزار میلیارد تومان افزایش یافت. همچنین در مدت اشاره شده میزان رشد استقراض از منابع صندوق‌های بازنشستگی ۵۹۹درصد برآورد شد که این حجم در دهه‌های اخیر بی‌سابقه بوده است.

حل بحران صندوق‌های بازنشستگی

مجموعه اقدامات دولت سیزدهم در بیش از ۲.۵سال اخیر بستر خروج بیمه‌های اجتماعی از بحران را فراهم کرد. براساس داده‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حال حاضر صندوق‌های بازنشستگی دیگر با کسری منابع مواجه نیستند و شش ماه اخیر نیز بودجه آن‌ها به پایداری مطلق رسیده است.

دولت سیزدهم در این دو سال نه‌تنها ریالی از منابع صندوق‌ها برداشت نکرد، بلکه بیش از ۲۱۰هزار میلیارد تومان از مطالبات معوق صندوق‌های بیمه اجتماعی را در قالب مصوبه مجلس شورای اسلامی پرداخته و میزان بدهی آنان نیز کاهش یافته است.

این موضوع باعث شد که در شش ماه اول امسال صندوق‌های بازنشستگی با پایداری منابع روبه‌رو شوند. این صندوق‌ها با تثبیت منابع و عدم کسری توانستند تمامی مطالبات و تعهدات خود را نسبت به بازنشستگان انجام دهند.

نکته مهم این‌که با تثبیت منابع درآمدی صندوق‌های بازنشستگی، میزان وابستگی آن‌ها به دولت کاهش یافته است. این در حالی است که در دولت‌های یازدهم و دوازدهم میزان وابستگی صندوق‌های بازنشستگی به دولت، از ۱۲درصد در سال ۹۲ به ۱۸درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده بود. اکنون این میزان کاهش یافته است.

در گذشته، بخش عمده‌ای از تأمین منابع مالی صندوق‌های بازنشستگی، از منابع ناپایدار بود که بودجه سالانه صندوق‌های بازنشستگی را با کسری منابع مواجه می‌کرد. به عبارتی دولت‌های گذشته تنها به تخصیص اعتبار برای صندوق‌های بازنشستگی بسنده کرده و اراده‌ای برای انجام اصلاحات در این صندوق‌ها که از بودجه عمومی استفاده می‌کردند، نداشتند. با توجه به شرایط اشاره شده دولت سیزدهم در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲، برخلاف همه بودجه‌های سنواتی دیگر این موضوع را در نظر گرفت و منابع لحاظ شده برای صندوق‌ها را پایدار کرد.

مزایای پرداخت مطالبات صندوق‌های بازنشستگی

پایبندی دولت سیزدهم به بازپرداخت بدهی‌های صندوق‌های بازنشستگی از روش‌های مختلف، موجب پایداری و ماندگاری بیشتر این سازمان‌های بیمه‌ای و بازنشستگی خواهد شد. مهم‌ترین بحران نظام بیمه‌‏ای کشور ناترازی مالی عمدتاً ناشی از عدم بازپرداخت به‌موقع بدهی‏‌های دولت به‌نظام بیمه‏‌ای در کنار شوک‌های بازار کار ناشی از تداوم تغییرات نامساعد این حوزه و شوک‏های اقتصادی مؤثر بر پایداری مالی سازمان‏های بیمه‌‏گر محسوب می‌شود.

در این شرایط جای امیدواری است تا با کاهش کسری بودجه صندوق‌های بیمه‌ای، ضمن فراهم شدن فرصت پرداخت بدهی دولت و ظرفیت نهفته در نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی، سهم‏‌بری بخش عمده‏ جمعیت از منابع عمومی محقق شود.

یکی از موضوعات مهم در حوزه تأمین‌اجتماعی پرداخت نشدن بدهی‌ دولت‌ها در راستای تعهدات خود بابت حق‌بیمه افراد و تبدیل شدن آن به بدهی‌های انباشته شده است. استمرار این رویه در سنوات قبل زمینه کسری بودجه در صندوق‌های بیمه‌ای و افزایش چالش ناترازی در این نهادها را فراهم کرده بود. دولت سیزدهم با قطع این رویه و پرداخت بخش قابل‌توجهی از مطالبات بیمه‌های اجتماعی، بستر تقویت سازمان‌ها و صندوق‌های بازنشستگی را هموار کرد.

تأمین منابع بیمه‌های اجتماعی در بودجه ۱۴۰۲

سید صولت مرتضوی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیش‌تر در ارتباط با تأمین منابع بودجه‌ای برای رفع کسری بودجه صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی گفته بود: «در بودجه سال ۱۴۰۲ منابع بسیار مطلوبی برای تأمین کسری‌های صندوق‌های بازنشستگی ازجمله صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق فولاد و سازمان تأمین‌اجتماعی پیش‌بینی شده و راه‌های مناسبی برای اخذ مطالبات صندوق‌ها از دولت و کاهش آن‌ها ترسیم شده است.»

او با اشاره به کاهش بدهی دولت به صندوق‌ها بیان کرد: «سازمان تأمین‌اجتماعی نزدیک به ۲۰۰هزار میلیارد تومان از مطالبات معوقه‌اش را از دولت دریافت کرده است.»

وزیر کار ۵ اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۲ در آیین تجدید میثاق جامعه کارگری با آرمان‌های امام خمینی(ره) بیان کرد: «آن روزی که دولت سیزدهم اقتصاد کشور را تحویل گرفت، وضعیت نامطلوب بود و برخی شخصیت‌های اقتصادی می‌گفتند دولت، صندوق خالی تحویل گرفت، اما ما صندوق خالی که نه، بلکه به روایت آمار بانک مرکزی صندوقی با ۱۱۰۰ هزار میلیارد تومان بدهی را در اختیار گرفتیم.»

مرتضوی همچنین با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۰ کسری صندوق‌های بازنشستگی حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان بود، توضیح داد: «امروز دولت نزدیک به ۶۰۰هزار میلیارد تومان اوراق خزانه را به صورت ماهانه ۱۵هزار میلیارد تومان پرداخت می‌کند.»

بدهی دولت به تأمین‌اجتماعی

از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ حدود ۱۷۰هزار میلیارد تومان بدهی دولت نسبت به تأمین‌اجتماعی در قالب سهام و اندکی هم در قالب ردیف بودجه از سوی دولت سیزدهم تأدیه شد. همچنین مبلغ ۷۰هزار میلیارد تومان نیز در این بخش برای سال‌ جاری در نظر گرفته شده است.

تسویه بدهی انباشته شده دولت به سازمان تأمین‌اجتماعی در ۲.۵سال گذشته از نظر عدد و رقم در سنوات گذشته بی‌سابقه و بی‌نظیر بوده است. این موضوع از نظر کیفیت دارایی‌های واگذار شده به تأمین‌اجتماعی مطلوب بوده و ارزش افزوده مطلوبی برای تأمین آتیه بیمه‌شدگان و بازنشستگان در آینده خواهد داشت.

دولت سیزدهم از زمان روی کار آمدن، برنامه و اولویت خود را بر توانمندسازی صندوق‌های بازنشستگی و بیمه‌ای بنا کرد. در طول این سال‌ها نیز اقدامات ارزشمندی در راستای پایداری و ماندگاری سازمان‌های بیمه‌گر انجام داده است. در واقع یکی از برنامه‌های تحولی و راهبردی برای توسعه فعالیت‌های همه‌جانبه سازمان تأمین‌اجتماعی که در این دولت پیگیری و اجرایی شد، تسویه بخشی از بدهی‌های دولت به این نهاد بیمه‌ای به حساب می‌آید.

در همین راستا در تأمین‌اجتماعی برنامه‌هایی تأثیرگذار در بخش‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری با تأدیه بدهی قابل توجه، تسویه بدهی ۱۰۶هزار میلیارد تومانی نظام بانکی، افزایش سرمایه ۴۵هزار میلیاردی برای منافع بیمه‌شدگان در بانک رفاه کارگران و حفظ دارایی‌ها و سرمایه‌های این سازمان انجام شد. در حال حاضر تأمین‌اجتماعی با دریافت این میزان از مطالبات خود، در مسیر درست تأمین منابع و ایفای به‌هنگام تعهدات قرار گرفته است.

پرداخت ۱۷۰هزار میلیارد تومان از مطالبات سازمان تأمین‌اجتماعی در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ و در حال پیگیری بودن پرداخت ۷۰هزار میلیارد تومان در سال‌ جاری و نیز پیش‌بینی بازپرداخت ۱۷۰هزار میلیارد تومان دیگر در بودجه سال آینده، رکورد بی‌نظیر دولت در تسویه بدهی‌های بیمه‌ای به تأمین‌اجتماعی محسوب می‌شود. داده‌های آماری حاکی است در ابتدای فعالیت این دولت، سازمان تأمین‌اجتماعی به لحاظ بدهی به نظام بانکی، «اَبَربدهکار» شناخته می‌شد. اکنون با تحقق تسویه بدهی بزرگ ۱۰۶هزار میلیارد تومانی به سیستم بانکی و با توجه به مطالبات از نهاد دولت «ابرطلبکار» شناخته می‌شود. این در حالی است که حجم بی‌سابقه‌ای از وصول مطالبات تأمین‌اجتماعی از نهاد دولت در بیش از ۲.۵سال اخیر صورت گرفته است.