به گزارش آتیه‌آنلاین، با توجه به از رونق افتادن روش‌های سنتی و پیشرفت فناوری و امکاناتی که فضای مجازی در اختیار انسان‌ها قرار داده، انجام بسیاری از امورات زندگی بدون دسترسی به فضای مجازی (به‌ویژه در دوران کرونا) بسیار دشوار است. در این شماره به مشکلات جامعه نابینایان در دسترسی به فضای مجازی پرداخته‌ایم.
مناسب‌سازی مجازی
مناسب‌سازی محیط برای حضور شهروندان کم‌بینا و نابینا در جامعه و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... یکی از نیازهای اساسی این گروه است. بر همین اساس نیز دسترس‌پذیری بسترهای فضای مجازی و گسترش خدمات الکترونیکی مانند مناسب‌سازی محیط فیزیکی جامعه و متعاقباً بهره‌مندی از حقوق و امکانات برابر از نیازهای اساسی این قشر محسوب می‌شود.
«منصور شادکام»، قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران با اشاره به مناسب‌سازی فضاهای حقیقی و مجازی برای آسیب‌دیدگان بینایی گفت: «دسترس‌پذیری فقط شامل رمپ یا خطوط برجسته زرد رنگ برای نابینایان نیست. امروزه با توسعه الکترونیک و تمرکز اکثر فعالیت‌ها در بستر وب، نیاز به دسترس‌پذیری فضای مجازی و سایت‌های اینترنتی برای نابینایان بیش از پیش حس می‌شود. این امر در قانون حمایت از حقوق معلولان نیز به آن اشاره شده است.»
شادکام ادامه داد: «فصل دوم قانون حمایت از حقوق معلولان به مناسب‌سازی، دسترس‌پذیری، تردد و تحرک پرداخته است و در ماده (۲) آن اشاره شده تمام وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل کنند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آنها برای افراد دارای معلولیت همچون سایر افراد فراهم شود.»
قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران تصریح کرد: «در بحث دسترس‌پذیری فضای مجازی برای نابینایان قانون صراحت بیشتری دارد؛ چراکه در ماده (۱۳) تصویب‌نامه هیأت وزیران در سال ۹۴ آمده است وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف است استانداردهای دسترس‌پذیری به دیدارگاه‌های مجازی برای فناوری‌های کمکی نابینایان و کم‌بینایان را با رعایت قوانین و مقررات مربوط تدوین و بر رعایت آن از سوی دستگاه‌های اجرایی نظارت کند.»
اپلیکیشن نابینایان
متأسفانه به‌رغم تمام قوانین موجود بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی این امر را در اولویت قرار نداده و توجهی به آن نیز ندارند؛ گرچه فعالیت‌هایی در این زمینه از سوی برخی نهادها و گروه‌ها صورت گرفته اما هنوز نیاز به اقدامات و اطلاع‌رسانی‌های گسترده و همچنین آموزش دستگاه‌های اجرایی خدمت‌رسان جهت مناسب‌سازی بسترهای مجازی برای افراد دارای معلولیت احساس می‌شود.
«میلاد. ک» در رابطه با اپلیکیشن‌های موجود برای نابینایان توضیح می‌دهد: «به طور کلی، اپلیکیشن‌هایی که برای نابینایان طراحی شده‌اند به چند دسته تقسیم می‌شوند که صفحه‌خوان‌ها، مسیریاب‌ها و برنامه‌های توصیف اشیاء از مهمترین آنها هستند. آن دسته‌هایی که ما راحت‌تر می‌توانم در آنها فعالیت کنیم و زندگی خودمان را بگذرانیم صفحه‌خوان‌ها و مسیریاب‌ها هستند. صفحه‌خوان‌ها برای ویندوز (Jaws) و (NVDA) و رایج‌ترین‌شان برای اندروید (Talkback) و (Commentary) و همین‌طور (ESpeak) است که می‌توانیم موتور صوتی را با آن فارسی کنیم. در مورد مسیریاب‌ها هم شاید بتوان گفت بهترین آن (DotWalker) است. پول‌شناس‌ها نیز البته هستند که تا حدودی نیازهای ما را رفع می‌کنند.»
او از مشکلات فیلترینگ و هزینه‌دار بودن برخی از این برنامه‌ها گله می‌کند و می‌گوید: «فیلتر شدن بی‌دلیل برخی اپلیکیشن‌ها و هزینه‌دار بودن‌شان مشکلات زیادی برای ما ایجاد کرده اما بازهم برنامه اگر فیلتر باشد بهتر از این است که هزینه داشته باشد. نهایتاً می‌توان با یک فیلترشکن مشکل را حل کرد که در مواقعی هم فیلترشکن جواب نمی‌دهد. اما وقتی به صورت پولی باشد دیگر نمی‌توان آن را حل کرد. بیشتر اپلیکیشن‌هایی که اشیاء را برای ما توصیف می‌کنند هم درگیر این مشکلات هستند که نمونه آن (Envision) و (Be My Eyes) است.» میلاد اضافه می‌کند: «قابل دسترس‌ترین برنامه در این زمینه (Sullivan plus) است که به قدر نمونه‌های دیگر کار راه انداز نیست.
بین این سه نرم‌افزار توصیف اشیاء (Be My Eyes) شاید به مراتب بهتر از بقیه باشد، چراکه ما به یک انسان بینا وصل می‌شویم و هوش مصنوعی اینجا برای تشخیص در کار نیست که متأسفانه این برنامه هم برای نابینایان در ایران تحریم شده و دیگر قابل دسترسی نیست. در مقایسه بین (Sullivan plus) و (Envision) قطعاً دومی از نظر کارایی و تشخیص خیلی بهتر و دقیق‌تر عمل می‌کند اما هم فیلتر است و هم هزینه زیادی برای استفاده از آن لازم است.» منیژه نیز بیان می‌کند: «پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی مثل واتساپ و اینستاگرام تا حدود زیادی برای ما نابینایان دسترس‌پذیر هستند. از اینها که بگذریم چیزی که بیشتر مواقع برای ما ایجاد معضل می‌کند، درگاه‌های پرداخت بانکی است و من بارها به خاطر این مسأله با مشکل مواجه شده‌ام. خیلی از اپلیکیشن‌هایی که کتاب‌های صوتی و الکترونیک ارائه می‌دهند هم از این قاعده مستثنی نبوده و استفاده از آنها عملاً برای نابینایان بسیار سخت و حتی ناممکن است. به نظر من بیشترین مشکل ما با اپلیکیشن‌های ایرانی است چون همانطور که گفتم خارجی‌ها دسترس‌پذیرتر هستند و مثال آن هم همان پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی هستند.»
آموزش در دوران همه‌گیری
«باران. ج» دیدگاهی متفاوت‌تر به این موضوع دارد: «در رابطه با دسترس‌پذیری فضای مجازی، چه در زمینه اپلیکیشن و چه سایت، می‌توان گفت کشورهای دیگر بهتر نیازهای نابینایان را پاسخ داده‌اند اما این را هم باید گفت که این خدمات صددرصدی نیستند و آنها هم برنامه‌های کاربردی زیادی دارند که برای نابینایان مناسب‌سازی نشده است؛ مثل (Adobe Connect) که در در دوران کرونا برای خدمات آموزشی بسیار رایج شده اما دسترس‌پذیری مناسبی برای افراد نابینا و کم‌بینا ندارد.»
وی در همین راستا ادامه می‌دهد: «من در لپ‌تاپ به هر نحوه سعی می‌کردم از آن استفاده کنم اما در موبایل این برنامه‌ها اصلاً قابل استفاده نیست. برنامه‌های خارجی دیگری هم هستند که همین مشکلات را دارند. سایت‌ها و اپلیکیشن‌های ایرانی هم مثل بعضی از نرم‌افزارهای خدمات بانکی بیشترشان قابل دسترس نیستند. نمی‌دانم چرا وقتی برنامه‌نویس دارد، این برنامه‌ها را طراحی می‌کند به این موضوع فکر نمی‌کند که نابینایان و کم‌بینایانی هم هستند که به این خدمات نیاز دارند. متأسفانه ما نابینایان همیشه نادیده گرفته می‌شویم. نه مسئولان و نه کسانی که سازنده برنامه‌ها هستند نیز به ما توجهی نمی‌کنند.»
«هادی. خ» در دنباله صحبت باران می‌گوید: «فردی که شروع به نوشتن یک برنامه می‌کند، باید به فکر تمام اقلیت‌ها و گروه‌هایی که می‌خواهند از این خدمات استفاده کنند، باشد. مثلاً وقتی می‌خواهد درگاه پرداخت را طراحی کند، باید به فکر کد امنیتی باشد که برای نابینایان هم قابل تشخیص باشد؛ یا اینکه زیر آن کد، یک دکمه «پلی» قرار دهد که محتوای درون تصویر را به صورت صوتی برای نابینا بخواند که تعداد کمی از سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها هم‌اکنون این قابلیت را دارند.»
دسترسی‌پذیری به فضای مجازی عملی دور از ذهن و ناممکن نیست و این دسترسی‌پذیری برای افراد نابینا، به لحاظ بصری هیچگونه تفاوت و اختلالی را روی برنامه‌ها به وجود نمی‌آورد. در واقع باید اذعان داشت که در رأس تمام برنامه‌های مجازی مانند ویندوز، اندروید و (IOS) متولیانی حضور دارند که هنگام طراحی این برنامه‌ها استانداردهایی را لحاظ کرده و در اختیار برنامه‌نویسان قرار داده‌اند که امکان دسترسی به فضای مجازی برای تمام گروه‌ها و اقشار جامعه از جمله نابینایان و کم‌بینایان را مهیا می‌سازد اما با این حال، جامعه برنامه‌نویسان همچنان در ناآگاهی به سر می‌برند. در واقع فرایند دسترس‌پذیر شدن یک نرم‌افزار چندان کار زمان‌بر و پرهزینه‌ای نیست و تنها همت و توجه مسئولان مربوطه و برنامه‌نویسان را می‌طلبد.
نویسنده : ایرن واعظ‌زاده روزنامه‌نگار
نظر شما