آتیه‌آنلاین به منظور بررسی ضرورت تشکیل پلیس ویژه اطفال و دستاوردهای قابل پیش‌بینی این اقدام قضایی، با افشین محمدی وکیل پایه‌یک دادگستری گفت وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:
- پلیس ویژه‌کودکان و نوجوانان به‌عنوان یکی از نهادهای اختصاصی نظام دادرسی اطفال، چه نقشی می‌تواند در دادرسی کودکان ایفاء کند؟
برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید ضرورت پلیس ویژه کودکان و نوجوانان را جویا شویم. پژوهش‌ها و تحقیقات تخصصی و مطالعات نوین جرم‌شناختی، دادرسی متمایز از بزرگسالان برای کودکان و نوجوانان را الزام کرده است. امروزه تشکیل پلیسی کارآزموده برای دستیابی به اهداف این نحوه دادرسی کاملاً ضروری جلوه می‌کند. در ایران نیز به پیروی از این مطالعات و برای پیشگیری از آسیب‌ها و همچنین گامی در راستای اصلاح وتربیت، قانونگذار در ماده ۳۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ ضمن به رسمیت شناختن تشکیل پلیس ویژه اطفال و نوجوانان، هدف از تشکیل آن را حسن اجرای وظایف ضابطان در امور اطفال و نوجوانان بیان کرده است.
در مطالعات حقوقی و جرم‌شناسی منظور از پلیس اطفال پلیسی است که علاوه بر آگاهی از علوم پلیسی، در حد نیاز با دانش مددکاری، روانشناسی و حقوق‌کودک آشنا باشد. پلیسی‌که به اندازه کافی بر هر یک از این دانش‌ها مسلط باشد چرا که هم دانش این کار را دارد و هم به عنوان ضابط قضایی، قانون اجازه کنترل کامل صحنه جرم و حفاظت از قربانیان را به او داده است. در برخورد با بزهکاری کودکان و نوجوانان اهمیت این موضوع دوچندان می‌شود؛ زیرا در فرآیند دادرسی آنها، بیشترین احتمال آسیب و نقض معیارها وجود دارد. بنابراین وجود و حضور پلیسی که در زمینه برخورد با کودکان و نوجوانان آموزش‌دیده و متخصص باشد راهگشاست. به نظر می‌رسد به دلایل مهمی مانند حساسیت قشرکودک و نوجوان و آسیب‌پذیری اجتماعی و روانی آنان، مصون نگه‌داشتن آنها از عواقب زیانبار مداخله نظام‌کیفری و نیز پیشگیری از وقوع جرایم آتی تشکیل پلیس ویژه کودک و نوجوان در فرآیند دادرسی امری ضروری است و می‌تواند نقش مهمی داشته‌باشد.
- آیا رویکرد پلیس ویژه اطفال در نظام قضایی ایران در راستای پیشگیری از جرم است؟
پلیس به عنوان بازوی اجرایی دادسراها و دادگاه‌ها، موظف به انجام تکالیف و فعالیت‌های بسیاری است. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های پلیس، موضوع پیشگیری از بزهکاری اطفال و نوجوانان است. حساسیت‌های موجود در این رده سنی، ضرورت آشنایی پلیس ویژه رسیدگی به کودکان‌ونوجوانان را با علومی چون روانشناسی و جامعه‌شناسی ایجاب می‌کند. همچنین از آنجایی که دوران نوجوانی دوره شکل‌گیری شخصیت افراد است، رفتار پلیس به عنوان یکی از کنشگران عدالت‌کیفری در برخورد با نوجوانان در مراحل مختلف از اهمیت بسیاری برخوردار است.
پیشگیری را می‌توان یکی از راهبردهای اساسی در حوزه کنترل اجتماعی برشمرد که در بردارنده مجموعه راهکارهای مستقیم و غیرمستقیم با هدف ایجاد امکانات و موقعیت‌های بازدارنده از وقوع جرم و کجروی است. طبق این تعریف نقش پلیس در پیشگیری از جرم قابل‌توجیه است و در سال‌های گذشته نیز بسیاری از فعالان حقوق کودک از ضرورت وجود اقدامات حمایتی برای کودکان در وضعیت مخاطره‌آمیز سخن می‌گویند و به همین‌خاطر طرح لوایحی مانند پلیس اطفال را گامی رو به جلو در کاهش آثار و تبعات اجتماعی جرائم می‌بینند، اما در مقابل برخی نیز با استناد به مواد قانونی معتقدند نیازی به حضور پلیس اطفال نیست. استناد این گروه به قانون آیین دادرسی کیفری است که تحقیق از اطفال در جرم مشهود و غیرمشهود را از سوی پلیس منع کرده است. تبصره ۲ ماده ۲۸۵ قانون دادرسی کیفری در این باره می‌گوید: «در جرائم مشهود نیز ضابطان دادگستری حق تحقیق از اطفال را ندارند و به محض احراز طفولیت، طفل باید مستقیم به دادگاه اطفال- نه دادسرای اطفال و نوجوانان- معرفی شود.»
با این حال حاصل مطالعات میدانی در پژوهش‌های تجربی حاکی از این واقعیت است که در کشور ما بسیاری از توصیه‌ها، ملاحظات، مقررات و موازین بین‌المللی در رفتار پلیس با اطفال و نوجوانان بزهکار و بزه‌دیده رعایت نشده است. این امر ناشی از نبود قوانین و مقررات خاص و عدم تربیت نیروهای تخصصی در این زمینه است. با مدنظر قرار دادن نتایج این تحقیقات، در مجموع می‌توان ضرورت تشکیل پلیس ویژه در برخورد با اطفال و نوجوانان بزهکار و حمایت از اطفال و نوجوانان بزه‌دیده و در معرض خطر و پیشگیری از وقوع جرم آنها را پذیرفت.
- رفتار و رویکرد پلیس ایران با اطفال ونوجوانان متهم در حال حاضر به چه صورت است؟
حاصل مطالعات میدانی نشان می‌دهد که در کشور ما بسیاری از توصیه‌ها، ملاحظات، مقررات و موازین بین المللی در رفتار پلیس با اطفال و نوجوانان بزهکار و بزه‌دیده رعایت نشده است. خیلی وقت‌ها ما در برخی پرونده‌ها دیده‌ایم که پلیس اصلاً فرد ۱۴، ۱۵ ساله را کودک نمی‌داند و در موارد وقوع جرم با او مانند یک بزرگسال برخورد می‌کند. چنین تفکری بسیار آسیب‌زاست زیرا طبق کنوانسیون حقوق کودکان، فرد زیر ۱۸ سال کودک محسوب می‌شود و در چنین مواردی نباید با او مثل یک بزرگسال برخورد کرد. برای پلیس اطفال حفاظت از جسم و روان کودک باید ارجح از پیگیری اصل جرم و موضوع آن باشد. هوشمندی یکی از ویژگی‌های پلیس اطفال است. پلیسی که دغدغه حقوق کودک دارد و با کنوانسیون حقوق کودک آشناست در هر موقعیتی که وارد می‌شود با هوشمندی و دانشی که دارد متوجه نقض حقوق کودک و بودن کودک در شرایط مخاطره‌آمیز خواهد شد و در واقع نقش پیشگیرانه و حمایتی ایفا می‌کند.
با این وصف، اکنون پلیس به شکل عمومی به پرونده‌های کودکان رسیدگی می‌کند و مدت‌ها است که پلیس در حوزه مداخلات پلیس در امور کودکان آموزش‌های پراکنده در سراسر کشور کسب‌کرده است و به صورت خودجوش در بدنه پلیس افرادی هستند که مطالعاتی در مورد استاندارد مواجهه با کودکان دارند اما این آموزش‌ها ساختارمند نیست و نیاز به رفتار حرفه‌ای‌تر و استاندارد شده دارد.
- در فرآیند مداخله در دادرسی کودکان و نوجوانان چه اصول و استانداردهای ملی و بین‌المللی باید رعایت شود؟
وضعیت کودکان و نوجوانان ایران که بالغ بر ۳۱ درصد جمعیت کل کشور را به خود اختصاص داده‌اند، از نظر تفاوت‌های اساسی آنان با بزرگسالان، وضعیت منحصر به فردی است؛ به همین منظور در حقوق داخلی و حقوق بین‌الملل، معیارهای علمی- کاربردی تعریف شده است تا سیاست‌مداران و مسئولان دادرسی ویژه نوجوانان و از جمله پلیس را به فعالیت‌های مضاعفی وادار می‌کند. از طرفی بدون توسل به سیاست جنایی افتراقی و اکتفا به ساز وکارهای عمومی دادرسی بزرگسالان، که بیشتر مبتنی بر سیاست کیفری محض است، قادر به کنترل کودکان و نوجوانان معارض با قانون به نحوی که منجر به ادغام مجدد آنان در جامعه باشد، نیستیم.
بررسی تطبیقی موضوع در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که لازمه کارآمدی و بهره‌وری پلیس اطفال و نوجوانان تغییر ساختار سازمانی، ایجاد نظام آموزشی نظام‌مند، پیش‌بینی سازوکارهای رفتاری و ارتباطی مؤثر،به کارگیری فرآیند انجام مصاحبه ویژه، پیش‌بینی ضمانت اجراهای قابل اجرا توسط پلیس و اتخاذ ساز و کارهای پیشگیری پلیسی است در حالی‌که در مواردی که در حوزه رفتار با کودک بزهکار برای ما پیش آمده نشان می‌دهد بیش از آنکه سیاست‌گذاری ویژه‌ای در این بخش صورت گیرد، برخوردهای سلیقه‌ای با این موضوعات تعیین‌کننده بوده است. به عبارت بهتر، هر کجا که پلیس آشنایی بیشتری با استانداردها و شاخص‌های ملی و بین‌المللی حقوق کودک داشته یا در جایی که ارتباط موثری بین فعالان اجتماعی و مقامات انتظامی برقرار شده، درک نسبتاً حمایت‌آمیزتری از موضوع صورت گرفته و هر جا که چنین دانش، آگاهی و اصول و استانداردهای پذیرفته‌شده وجود نداشته، یک روال معمولی که در سایر موارد اجرا می‌شود درباره کودک نیز طی شده است.
به همین خاطر بسیاری از کارشناسان حوزه کودک و نوجوان براین باور هستند برای حمایت جامع از کودکان، برخی زیرساخت‌های حقوقی و قضایی باید تقویت شود و قوانین حمایت از کودکان و نوجوانان باید ضمانت اجرایی داشته‌باشد زیرا رفع مشکلات در حوزه کودکان نیاز به آسیب‌شناسی دارد تا بتوان بهترین راهکارها را در این حوزه تدوین کرد.
- ایجاد پلیس ویژه اطفال چه دستاوردهایی را برای خود فرد و دستگاه قضایی به دنبال خواهد داشت؟
نحوه مواجهه پلیس ویژه با اطفال و نوجوانان بزهکار و فرایند جلب، بازجویی و انجام تحقیقات مقدماتی از آنها، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. زیرا رفتار پلیس در این مرحله بسیار سرنوشت‌ساز است، چنانچه رفتار پلیس ویژه منطبق با ضوابط و استانداردهای مربوطه نباشد، می‌تواند زمینه را برای تکرار جرم و دوام بزهکاری در آنها فراهم آورد. از سوی دیگر، رفتار صحیح و مناسب پلیس در این مرحله که قطعا متعاقب آموزش‌های فنی و تخصصی صورت خواهد پذیرفت، می‌تواند زمینه اصلاح و بازسازگاری اطفال و نوجوانان را فراهم آورد.
گفت‌وگو : مهین‌داوری
نظر شما