به گزارش آتیه‌آنلاین، تولید و مصرف قیر جهان در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۱۲۵ میلیون تن بوده و ایران با ظرفیت تولید بیش از ۶ میلیون تن قیر، سهم ۸ درصدی از بازار جهانی قیر را دارد. ایران از نظر تولید و صادرات قیر، به ترتیب، رتبه ۷ و ۴ جهانی را در دست دارد. اهمیت این موضوع زمانی است که بدانیم یکی از منابع اصلی درآمدهای ارزی در شرایط تحریم نفت، مربوط به قیر است.

صادرات قیر در سال‌ ۱۴۰۰ ارزآوری ۱.۵ میلیارد دلاری داشته و سهم ۲.۹ درصدی از کل صادرات غیر نفتی کشور را به خود اختصاص داده و از نظر ارزش صادراتی در مقایسه با سال ۱۳۹۹ رشد ۷۳‌درصدی داشته است.

از ۱۰۰ درصد قیر تولیدی کشور، ۷۰ درصد به صادرات اختصاص دارد و ۳۰ درصد هم به تامین تقاضای داخلی می‌رسد. در زمینه مصرف داخلی هم حدوداً ۹۰ درصد از قیر تولیدی، در حوزه راه‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصارف عایق‌کاری، تنها ۱۰ درصد از مصرف قیر را به خود اختصاص می‌دهد.

در این میان شرکت نفت پاسارگاد از جمله مجتمع‌های فعال در این حوزه است که در زمینه تولید انواع قیرها فعالیت می‌کند. این شرکت، در سال ۱۳۸۲ با تجمیع شش واحد قیرسازی پالایشگاه آبادان، پالایشگاه تهران، پالایشگاه اراک، پالایشگاه تبریز، پالایشگاه شیراز و پالایشگاه بندرعباس تأسیس شده و با بهره‌مندی از دو پایانه صادراتی بزرگترین تولیدکننده قیر در خاورمیانه محسوب می‌شود.

معضلی به‌نام تامین مواد اولیه

شرکت نفت پاسارگاد که از جمله زیرمجموعه‌های شستا محسوب می‌شود مانند سایر تولیدکنندگان و صادرکنندگان قیر در کشور طی سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی مواجه بوده است که شاید یکی از جدی‌ترین آنها را بتوان بحث تامین مواد اولیه و به‌ویژه ماده‌ای به نام وکیوم باتوم دانست.

به گفته مدیرعامل این شرکت میزان تولید وکیوم باتوم در کل کشور ۱۲ میلیون تن است که از این میان حدود ۶ میلیون تن به تولید قیر اختصاص یافته و ۶ میلیون تن دیگر به نفت سفید اختصاص می یابد و این در حالی است که حدود ۵۲ میلیون تن ظرفیت تولید قیر در کشور ایجاد شده است.

چنانچه مسعود اسفندیار، مدیرعامل شرکت نفت پاسارگاد می‌گوید: در خرید وکیوم باتوم از بورس کالا، حراج باز به نفع شرکت‌های کوچک است چراکه شرکت‌های کوچک قیرساز رقابت را تا ۹۵ درصد بالا می‌برند و تولیدکنندگان عمده ضرر می کنند چون مجبورند وی بی را با قیمت بالا بخرند و در نتیجه صادرکننده نمونه هم شرکت‌های کوچکتر انتخاب می شوند.

در این روند شرکت نفت پاسارگاد با دارا بودن شش کارخانه زیر مجموعه وقتی که نیاز به خرید مواد اولیه دارد باید با شرکت‌های کوچک و متوسط رقابت کند و در چنین وضعیتی قیمت‌ها بدون محدودیت سقف گه‌گاه تا دو برابر قیمت پایه افزایش می‌یابند.

در این میان بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده قیر دست به واردات مواد اولیه از عراق می‌زنند و در نهایت کیفیت پائین مواد اولیه وارداتی موجب افت کیفیت محصول نهایی شده و در بازارهای صادراتی اعتبار قیر ایرانی را کم می‌کند.

صادرات به هر قیمت ممنوع

اما نکته دیگری که درباره قیر و صادرات آن وجود دارد آن است که با وجود سهم هشت درصدی ایران از بازارهای قیر جهانی، کشورهای دیگر در منطقه معیار قیمت‌گذاری این محصول شده‌اند.

اسفندیار در این باره می‌گوید: الان این خریداران هندی هستند که مشخص می‌کنند قیر ایران با چه قیمتی فروخته شود چون مالکان کشتی‌ها ریز اطلاعات ما را دارند و می‌دانند که وی بی (مخفف وکیوم باتوم یکی از مواد اولیه این صنعت) را با چه قیمتی خریداری کرده‌ایم. ما نباید به خاطر رقابت، قیرمان را به هر قیمتی عرضه کنیم و به صادرات قیر کشور ضربه بزنیم. همه شرکت‌های قیرساز باید در کنار هم قرار بگیرند و قیر را ارزان نفروشند، وی آر عراق (از دیگر مواد اولیه قیر) را قاطی قیر ایرانی نکرده و از مواد بی‌کیفیت در تولید قیر استفاده نکنند، در اینصورت خریداران خارجی و هندی نمی‌توانند قیمت‌گذار قیر ایران شوند.

در این آشفته بازار ارزی، هندی ها قیمت‌گذار قیر ایران شده اند و با این ادعا که قیمت ارز در ایران بالا رفته، حاضر به خرید با تخفیف دلاری قیر هستند. در همین اوضاع و احوال، عدم یکدستی و انسجام بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان قیر باعث شده که برخی شرکت‌ها با ارزان‌فروشی، قیر خود را با قیمت پیشنهادی مشتری هندی بفروشند.

اکنون برخی از خریداران در سایر کشورها روزانه با توجه به بهای مواد اولیه و سایر هزینه های تولید به شرکت ها تکلیف می کنند که باید با قیمت مورد نظر ما محصول تان را بفروشید؛ بر این اساس شاهدیم که در بازار آفریقا قیمت هر تن قیر ۱۰۰ تا ۱۵۰ دلار بالاتر از نرخ قیر ایران فروخته می‌شود. به همین خاطر ما تصمیم گرفته‌ایم به صورت مستقیم قیر تولیدی را صادر کنیم.

به گفته مدیرعامل شرکت نفت پاسارگاد نباید برای حفظ رقابت در قیمت از کیفیت بکاهیم و حفظ کیفیت بالا در حوزه قیر سبب شده تا بتوانیم تحریم‌ها را شکسته و اجازه اثرگذاری تحریم‌ها را بر بازارهای صادراتی کشورمان در این حوزه ندهیم.

هدف‌گذاری برای تولید یک میلیون و ۵۰۰ هزار تنی

با وجود معضلات متعددی که بر سر راه صادرات قیر وجود دارد، شرکت نفت پاسارگاد سال گذشته با تولید یک میلیون و ۳۳۰ هزار تن قیر، حدود ۳۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته و بنا بر اظهارات مدیران این شرکت برای تولید یک میلیون و ۵۰۰ هزار تنی در سال جاری برنامه‌ریزی کرده است.

برای دستیابی به این هدف در ابتدای سال جاری مخازن ذخیره‌سازی قیر این شرکت در آبادان افتتاح شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفت تا بدین‌ترتیب در کنار رشد تولید، امکان بارگیری کشتی‌های بالای ۳۰ هزار تنی نیز فراهم شود.

البته آنطور که اعلام شده اجرای این طرح از حدود ۱۰ سال پیش آغاز شده بود اما به دلایل متعدد این طرح تا خرداد ۱۴۰۱ تنها ۳۶ درصد پیشرفت فیزیکی داشت که پس از آن با سرمایه‌گذاری ۱۱۵ میلیارد تومانی اجرای این طرح تسریع شده و در نهایت این پروژه اوایل اردیبهشت ماه سال جاری افتتاح شد تا بدین ترتیب امکان ذخیره‌سازی ۲۰ هزار تنی قیر در ۴ مخزن ۵ هزار تنی مهیا شده و با اضافه‌شدن این مخازن، ظرفیت ذخیره‌سازی کارخانه قیر پاسارگاد آبادان افزون بر ۳۵ هزار تن شود.

اسفندیار آذر ماه سال گذشته درباره آمار تولید و صادرات قیر نفت پاسارگاد در ۸ ماهه ۱۴۰۱ گفته بود: حدود ۹۰۰ هزار تن قیر در انواع مختلف در هشت ماهه اول سال تولید داشته‌ایم که نیمی از آن صادر شده است، هم اکنون شرایط خوبی برای صادرات داریم منتها در چند ماه اول سال به خاطر رقابت بازار و شرایط شرکت مونسون هند کاهش صادرات داشتیم.

همچنین طی دو ماه ابتدایی امسال فروش صادراتی این شرکت نسبت به دوره مشابه سال قبل ۲۶۰ درصد رشد داشته و طبق اطلاعات منتشر شده از سوی شرکت نفت پاسارگاد در دو ماهه منتهی به اردیبهشت ۱۴۰۲ این شرکت از فروش محصولات خود ۲۹۰۹ میلیارد تومان درآمد کسب کرده است که ۱۹۶۴ میلیارد تومان آن مربوط به فروش صادراتی محصولات بوده است. همچنین مبلغ فروش نفت پاسارگاد نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۱۸ درصد افزایش داشته و این شرکت در حوزه تولید نیز با رقم ۲۰۸ هزار و ۷۴۵ تن در مدت زمان ۲ ماه رشد ۶۰ درصدی را نسبت به سال گذشته به ثبت رسانده است.

بازارهای صادراتی قیر ایران کدامند؟

اما در پاسخ به این سئوال که قیر ایران به کدام کشورها صادر می‌شود نیز چندی پیش معاون دفتر صنایع غیر فلزی وزارت صنعت، معدن و تجارت چنین اعلام کرده بود که بازارهای هدف قیر ایران اغلب کشورهای همسایه مثل پاکستان، عراق، دوبی و همینطور بخشی هم از ممالک آفریقایی است.

در این میان یکی از معضلاتی که بر سر راه صادرات این ماده وجود دارد بحث حمل‌ونقل آن است چراکه در این سال‌ها افزایش حجم صادرات قیر فله ایران نسبت به بشکه به گونه‌ای بوده که تا سال ۱۴۰۰ بالغ بر یک‌میلیون و ۶۰۰‌ هزار تن قیر فله از بندرعباس به مقاصد صادراتی ارسال شده‌ اما به دلیل عدم‌برخورداری کشور از ناوگان لجستیک حمل فله قیر، بخش عمده‌ای از سود حاصل از فروش قیر فله در اختیار صادرکنندگان ایرانی قرار نگرفته و تعداد محدودی از واسطه‌های خارجی از آن بهره‌مند شده‌اند. مقایسه قیمت قیر ایران که معمولا به صورت FOB (تحویل روی عرشه) از بندرعباس به سایر کشورها صادر می‌شود در همان سال گویای آن بود که میان دو صورت صادرات فله‌ای و بشکه‌ای، فاصله قیمتی حدود ۶۰ دلاری وجود دارد.