در ماه‌های اخیر معاونت فرهنگی، اجتماعی و امور استان‌های سازمان تأمین‌اجتماعی با همکاری مؤسسه عالی پژوهش ضمن تشکیل کارگروهی ویژه و برگزاری جلسات مستمر، بررسی و شناسایی مفاهیم دیگری از حوزه بیمه و تأمین‌اجتماعی را با هدف درج در کتب درسی در دستور کار مجدد قرار داده است. آتیه‌آنلاین به منظور بررسی ضرورت‌ها و رویکردهای جدید در پیگیری جانمایی مفاهیم تأمین‌اجتماعی در کتب درسی آموزش و پرورش گفت‌وگویی با «آوات رضانیا»، از اعضای این کارگروه و کارشناس رصد و ارزیابی مؤسسه علمی پژوهش تأمین‌اجتماعی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
آغاز پیگیری اجرای طرح گنجاندن مفاهیم تأمین‌اجتماعی توسط سازمان تأمین‌اجتماعی در کتب درسی مدارس به چه زمانی برمی‌گردد؟
ایده این طرح در دفتر امور فرهنگی و اجتماعی بیمه‌شدگان سازمان برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۴ کلید خورد. این دفتر به عنوان متولی اصلی طرح «جانمایی مفاهیم بیمه و تأمین‌اجتماعی در کتب درسی آموزش و پرورش» در آغاز راه با موانعی از جمله «سیاست تغییرناپذیری پنج‌ساله مطالب و محتوای کتاب‌های درسی» مواجه شد.
بعدها این دفتر به معاونت تبدیل شد و در تداوم پیگیری اجرای این طرح، جلسات مشترکی با واحدهای مرتبط با تألیف کتب درسی در وزارت آموزش و پرورش برگزار کرد. پس از مشخص شدن چارچوب‌ها، مقرر شد از مقطع دبستان و همزمان نیز در مجله کمک‌آموزشی آنها نکات ساده‌ای در رابطه با تأمین‌اجتماعی افزوده شود که متأسفانه با تغییر مدیریت، قراردادی در این زمینه منعقد نشد و این موضوع در سال ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ متوقف شد.
سال ۱۳۹۴ در زمان مدیریت مرحوم منصور اعتصامی در معاونت فرهنگی سازمان تأمین‌اجتماعی این موضوع مجدداً در دست پیگیری قرار گرفت و گزارش‌هایی از متون پیش آماده شده قبل در اختیار آنها گذاشته شد. پس از آن، کتابچه‌ای از مفاهیم به زبان ساده برای درج در کتب فارسی، اجتماعی و ریاضی پایه‌های دبستان، مجلدی نیز برای گنجاندن این مفاهیم در کتاب علوم اجتماعی مقطع راهنمایی و کتاب دانش اجتماعی دبیرستان آماده و تدوین شد.
پس از چندین‌بار بازخوانی کتاب مورد نظر توسط بخش معاونت بیمه‌ای و معاونت فرهنگی و حقوقی، در نهایت نسخه نهایی کتاب و مجلد در اختیار سازمان آموزش و پرورش قرار گرفت.
در ادامه نیز پس از پیگیری و برگزاری جلسات مختلف در آن زمان با گروه تألیف کتب درسی آموزش و پرورش، خوشبختانه در سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ برای نخستین‌بار مفاهیم بیمه و تأمین‌اجتماعی متناسب با موضوعات درسی مرتبط در کتاب‌های مطالعات اجتماعی پایه‌های سوم، چهارم، پنجم و ششم ابتدایی، کتاب‌های مطالعات اجتماعی پایه‌های اول، دوم و سوم دوره اول متوسطه و کتاب نگارش فارسی پایه هشتم دوره اول متوسطه درج شد.
در حال حاضر کارگروه جدیدی متشکل از نمایندگان معاونت فرهنگی و مؤسسه عالی پژوهش در نظر دارد به موازات برگزاری جلسات مستمری با کارشناسان و صاحبنظران بیمه‌ای و آموزشی ضمن احصاء مفاهیم ضروری، اقدامات لازم را در مسیر پیگیری درج آنها در کتب درسی در دستور کار قرار دهند.
چرا آموزش تأمین‌اجتماعی در مدارس حائز اهمیت است؟
این موضوع به چند دلیل اهمیت دارد. درج مفاهیم در کتب امکانی فراهم می‌آورد تا درک دانش‌آموزان از تأمین‌اجتماعی ارتقاء یافته و به آنها کمک می‌کند تا یک برنامه رفاهی بسیار مهم کشور را درک کنند. تأمین‌اجتماعی یکی از بزرگترین سیستم‌های عمومی در راستای تأمین امنیت مالی افراد مسن و ناتوان در تمامی نقاط جهان است. آموزش دانش‌آموزان در مورد نحوه عملکرد بزرگترین سازمان بیمه‌گر کشور و مزایای آن می‌تواند در آینده از آنها شهروندانی آگاه بسازد.
همچنین در سایه یادگیری مفاهیم بیمه‌ای بستر برنامه‌ریزی برای آینده برای دانش‌آموزان هموار می‌شود و آنان می‌توانند درک بهتری از نحوه برخورداری از تأمین‌اجتماعی، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری برای بازنشستگی و در مجموع برنامه‌ریزی مالی بهتری برای آینده داشته باشند.
یکی دیگر از دلایل اهمیت این موضوع، آشنایی با حقایق است. شایعات و سوءتفاهم‌های زیادی در مورد تأمین‌اجتماعی وجود دارد. آموزش مفاهیم قطعاًَ در کاهش سردرگمی، شایعات و افسانه‌سرایی در مورد تأمین‌اجتماعی تأثیر می‌گذارد و دانش‌آموزان یقین می‌یابند که مردم بر اساس اطلاعات دقیق تصمیم می‌گیرند.
آموزش مفاهیم تأمین‌اجتماعی به افزایش سواد مالی دانش‌آموزان کمک می‌کند. آنها می‌توانند عادات و اشکالی از مهارت‌های مدیریت مالی خود را تقویت کنند که برای زندگی‌شان مفید باشد. یادگیری مفاهیم این حوزه، اهمیت موضوع شهروندی را برجسته می‌کند. تأمین‌اجتماعی یک رکن مهم حمایتی برای آحاد جامعه؛ به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه مانند سالمندان و معلولان است. در حقیقت دانش‌آموزان با آموزش در مورد تأمین‌اجتماعی، اهمیت شهروندی و مسئولیت اجتماعی را بیشتر درک می‌کنند.
در سایه دستیابی به درک و فهم درست از تأمین‌اجتماعی، فرصتی برای مباحثه در مورد برخی از چالش‌های پیش‌روی سیستم‌های تأمین‌اجتماعی مانند تغییر جمعیت‌شناسی، امید به زندگی طولانی‌تر و پایداری مالی ایجاد می‌شود و این مهم به دانش‌آموزان نوجوان کمک می‌کند تا دیدگاهی واقعی‌تر و متعادل‌تر در مورد نظام بیمه‌ای و رفاهی داشته باشند.
درک بین نسلی بودن و پیوستگی اجتماعی یکی دیگر از دلایل اهمیت آموزش مفاهیم تأمین‌اجتماعی در مدارس است. این مهم به ترویج گفت‌وگوی بین نسل‌ها کمک می‌کند. همچنین درس‌های مربوط به تأمین‌اجتماعی می‌تواند بحث‌های جالبی را بین دانش‌آموزان و والدین- پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در مورد تجارب آنها با سیستم تأمین‌اجتماعی ایجاد کند و به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد از تجربیات کسانی که در حال حاضر یا نزدیک به دریافت مزایای تأمین‌اجتماعی هستند، بیاموزند.
در نهایت، آموزش دانش‌آموزان در مورد تأمین‌اجتماعی به تشویق آنها برای شرکت در مناظرات در مورد آینده تأمین‌اجتماعی کمک می‌کند. دانش‌آموزانی که در مورد نحوه عملکرد سیستم و چالش‌های آن آگاهی پیدا می‌کنند، برای ارائه اطلاعات در مورد اصلاحات بالقوه و مشارکت به عنوان رأی‌دهندگان آینده، مجهزتر خواهند بود.
آیا آموزش تأمین‌اجتماعی در قالب کتب درسی در دیگر کشورهای دنیا نیز دنبال می‌شود؟
آموزش تأمین‌اجتماعی در اروپا به طور معمول طیف گسترده‌ای از موضوعات مرتبط با سیستم‌های حمایت اجتماعی و رفاه را پوشش می‌دهد. برخی از رایج‌ترین موضوعات از جمله تاریخچه و تکامل سیستم‌های تأمین‌اجتماعی در اروپا، اصول حمایت و رفاه اجتماعی، انواع مختلف برنامه‌های تأمین‌اجتماعی (مانند بازنشستگی، ازکارافتادگی، بیکاری، مراقبت‌های بهداشتی)، تأمین مالی سیستم‌های تأمین‌اجتماعی، نقش دولت و سایر ذی‌نفعان در تأمین امنیت اجتماعی، چالش‌های پیش‌روی سیستم‌های تأمین‌اجتماعی در اروپا، اهمیت تأمین‌اجتماعی در توزیع ثروت و کاهش فقر در برنامه درسی پوشش داده می‌شود. به طور کلی، آموزش تأمین‌اجتماعی با هدف ارائه درک جامعی از سیستم‌های حمایت اجتماعی در اروپا و همچنین چالش‌ها و فرصت‌های مرتبط با این سیستم‌ها به دانش‌آموزان است.
کشورهای اروپایی با چه رویکردی آموزش تأمین‌اجتماعی در مدارس را در دستور کار قرار داده‌اند؟
آموزش تأمین‌اجتماعی در مدارس در سراسر اروپا متفاوت است. برخی کشورها مانند سوئد رویکردی جامع برای آموزش تأمین‌اجتماعی دارند که در آن دانش‌آموزان با سیستم تأمین‌اجتماعی کشور و نحوه عملکرد آن آشنا می‌شوند. در مقابل، کشورهای دیگر مانند بریتانیا، برنامه آموزشی رسمی تأمین‌اجتماعی در مدارس ندارند.
در آلمان، آموزش تأمین‌اجتماعی در برنامه درسی مدارس حرفه‌ای ادغام شده است. در این کشور دانش‌آموزان با سیستم بیمه اجتماعی کشور از جمله بیمه درمانی، بیمه بیکاری و طرح‌های بازنشستگی آشنا می‌شوند. آموزش تأمین‌اجتماعی در فرانسه نیز با تمرکز بر سیستم تأمین‌اجتماعی کشور و نحوه تأمین مالی آن در برنامه درسی مدارس قرار گرفته است.
در سوئد آموزش تأمین‌اجتماعی یک درس اجباری در سیستم آموزشی نیست. با این‌حال، برخی از مدارس دوره‌ها یا کارگاه‌های آموزشی را در مورد این موضوع به عنوان بخشی از برنامه درسی خود ارائه می‌دهند. علاوه بر این، آژانس بیمه اجتماعی سوئد اطلاعات و منابع آموزشی در مورد تأمین‌اجتماعی را برای عموم مردم از جمله دانش‌آموزان فراهم می‌کند.
در اسپانیا نیز آموزش تأمین‌اجتماعی بخشی از برنامه درسی اجباری در مدارس ابتدایی و متوسطه است. دانش‌آموزان با سیستم تأمین‌اجتماعی اسپانیا و حقوق و تعهدات شهروندان آشنا می‌شوند. هدف آموزش تأمین‌اجتماعی در اسپانیا، افزایش آگاهی دانش‌آموزان در مورد این سیستم مهم و ترویج احساس مسئولیت مشترک نسبت به آینده است.
چه رویکردهایی باید با آموزش تأمین‌اجتماعی در مدارس کشور همراه شود؟
آموزش دبستانی‌ها باید بر اهمیت رفع نیازهای اساسی مانند غذا، سرپناه و مراقبت‌های بهداشتی تأکید کند. این موضوع می‌تواند به کودکان کمک کند تا مفهوم اساسی تأمین‌اجتماعی و نقش جامعه در حصول اطمینان از دسترسی همه به این نیازها را درک کنند.
ایجاد همدلی و تفاهم یکی از رویکردها می‌تواند باشد. آموزش دبستان اغلب بر توسعه همدلی و درک دیگران متمرکز است. این امر نیز می‌تواند شامل آموزش در مورد شرایط مختلف زندگی و تشویق دانش‌آموزان به در نظر گرفتن چالش‌های پیش روی افراد متکی به مزایا یا کمک‌های تأمین‌اجتماعی باشد.
«بررسی حمایت جامعه» یکی دیگر از رویکردهای آموزش در دبستان‌ها است. برنامه درسی مدارس ابتدایی باید دانش‌آموزان را با اشکال مختلف حمایت اجتماعی از جمله برنامه‌های تأمین‌اجتماعی آشنا کند. در این رویکرد مفهوم مسئولیت جمعی و نحوه همکاری جوامع برای حمایت از نیازمندان نیز آموزش داده می‌شود.
ارتقای مسئولیت شخصی از دیگر رویکردهاست. اینکه در کنار آموزش مفاهیم تأمین‌اجتماعی، مدارس ابتدایی باید مسئولیت شخصی و اهمیت مشارکت مثبت در جامعه را به دانش‌آموزان آموزش دهند. این موضوع می‌تواند شامل بحث در مورد توجه به اعمال خود، ابراز مهربانی و حمایت از دیگران باشد.
تبیین اهداف و مأموریت‌های تأمین‌اجتماعی یکی از مهمترین رویکردها می‌تواند باشد. دانش‌آموزان دوره ابتدایی باید با اهداف نظام‌های تأمین‌اجتماعی آشنا کند. این آموزش‌ها می‌تواند شامل مباحثه در مورد ارائه حمایت مالی به افراد و خانواده‌ها در مواقع سختی اقتصادی، اطمینان از پوشش بهداشتی کافی و ارائه کمک به افراد دارای معلولیت یا بازنشستگان باشد.
همچنین مدارس ابتدایی باید مفاهیم اساسی اقتصادی مانند درک درآمد، هزینه، بودجه و نقش مالیات را در آموزش تأمین‌اجتماعی بگنجانند. این موضوع می‌تواند دانش‌آموزان را با درک گسترده‌تری از نحوه تأمین مالی و نگهداری برنامه‌های تأمین‌اجتماعی آشنا کند.
استفاده از فعالیت‌ها و بحث‌های جذاب نیز یکی از رویکردهای اثربخش است. آموزش دبستان اغلب شامل فعالیت‌های تعاملی، مانند بحث‌های گروهی، سناریوهای ایفای نقش یا پروژه‌های اجتماعی برای بررسی موضوع تأمین‌اجتماعی است. این فعالیت‌ها می‌توانند تفکر انتقادی، حل مسأله و مهارت‌های ایجاد همدلی را تشویق و به دانش‌آموزان اجازه می‌دهند تا چالش‌های پیش روی افراد متکی به تأمین‌اجتماعی را بهتر درک کنند.
آموزش مفاهیم تأمین‌اجتماعی در مدارس ابتدایی باید زمینه فرهنگی و تاریخی نظام‌های رفاه اجتماعی را نیز دربرگیرد. این موضوع می‌تواند شامل یادگیری در مورد توسعه سیاست‌های تأمین‌اجتماعی، مدافعان معروف تأمین‌اجتماعی یا تفاوت سیستم‌های تأمین‌اجتماعی در کشورهای مختلف باشد.
آموزش در مقطع ابتدایی باید دانش‌آموزان را با حقوق و مسئولیت‌های مرتبط با تأمین‌اجتماعی آشنا کند. این مورد می‌تواند شامل درک حقوق و مزایایی باشد که افراد مستحق آن هستند. همچنین مسئولیت‌هایی که افراد در مشارکت و حمایت از سیستم تأمین‌اجتماعی دارند. آگاهی‌بخشی نسبت به برخی نابرابری‌های اجتماعی یکی از این رویکردها می‌تواند باشد. در برنامه درسی دبستان ضروری است اطلاعاتی در مورد فقر، نابرابری‌های جهانی و نقش برنامه‌های تأمین‌اجتماعی در پرداختن به این مسائل گنجانده شود.
استفاده از ابزار مطالعات موردی و مثال‌های واقعی یکی دیگر از رویکردهای مؤثردر این زمینه است. مدارس ابتدایی باید از مثال‌های واقعی برای کمک به دانش‌آموزان در درک کاربردهای عملی تأمین‌اجتماعی استفاده کنند. شامل مواردی مانند بررسی سناریوهای خاص، بحث در مورد تأثیر تأمین‌اجتماعی بر افراد و خانواده‌ها و در نظر گرفتن مزایا و چالش‌های بالقوه سیستم‌های تأمین‌اجتماعی باشد.
علاوه بر این، آموزش تأمین‌اجتماعی در مدارس ابتدایی می‌تواند با آموزش اهمیت نقش دانش‌آموزان به عنوان اعضای جامعه، حس شهروندی فعال آنها را نیز تقویت کند. همچنین اهمیت مشارکت مدنی، حمایت از عدالت اجتماعی و مشارکت در فرایندهای دموکراتیک برای شکل دادن به سیاست‌های تأمین‌اجتماعی را در نظر آنها برجسته می‌کند.
آیا خانواده‌ها و یا اجتماعات محلی می‌توانند در تثبیت مباحث آموزش تأمین‌اجتماعی در دانش‌آموزان اثرگذار باشند؟
به عقیده من، مدیران مدارس ابتدایی لازم است تا خانواده‌ها و اجتماعات محلی را در طرح‌های آموزشی تأمین‌اجتماعی مشارکت دهند. این امر می‌تواند شامل دعوت از سخنرانان مهمان، سازماندهی سفرهای میدانی به دفاتر تأمین‌اجتماعی یا سازمان‌های اجتماعی محلی یا تشویق دانش‌آموزان به انجام مصاحبه با افرادی باشد که از برنامه‌های تأمین‌اجتماعی بهره‌مند شده‌اند.
به یاد داشته باشیم رویکرد خاص به آموزش تأمین‌اجتماعی باید بر اساس سیاست‌های آموزشی، زمینه‌های فرهنگی و گروه سنی دانش‌آموزان متفاوت باشد. هدف مدارس ابتدایی، ارائه پایه‌ای از دانش و ارتقای توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی است تا دانش‌آموزان بتوانند پایه‌های پیشرفت تحصیلی خود را بر روی آن بسازند.
گفت‌وگو: مهین داوری
نظر شما