معصومه صیدی در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین بر فشار همسالان و گروه‌ها برای امتحان‌کردن مواد مخدر، محرک و الکل تاکید کرد و گفت: توان ضعیف برخی نوجوانان در "نه" گفتن از عوامل مهم شروع استفاده از مواد است. ناتوانی در مدیریت هیجان‌ها و درگیری با هیجانات ناخوشایند مانند غم، خشم و نفرت باعث می‌شود افراد به دنبال راه حل‌های سریع و فرار موقتی از مشکلات باشند.

افت‌تحصیلی ناشی از اعتیاد

وی افزود: زمانی که افراد در سنین پایین درگیر مصرف مواد و اعتیاد می‌شوند افت تحصیلی شدیدی را تجربه خواهند کرد و آینده کاری و تحصیلی آنها می‌تواند دستخوش آسیب‌های جدی شود. این افراد با طرد و محرومیت‌اجتماعی مواجه خواهند شد، دایره دوستان و اقوام محدودتری خواهند داشت. اعتیاد سبب جرم افزایی می‌شود و افراد برای تأمین هزینه مواد و ... به دزدی و سایر جرایم روی می‌آورند.

صیدی اظهار کرد: بیماری‌های جسمی و روانی بسیاری که برای این افراد ایجاد می‌شود مانند افسردگی، اضطراب، خشم کنترل نشده و در صورت مصرف مواد روان‌گردان اغلب افراد تجربه هذیان و توهم پیدا می‌کنند که در آن شرایط ممکن است دست به رفتارهایی مانند رانندگی پرخطر، پرش از بلندی و رفتارهای‌جنسی پرخطر بزنند که زندگی آنها را تهدید خواهد کرد. در ضمن اینکه مشکلات و مسایل خانوادگی بسیار زیاد برای خود فرد و خانواده او ایجاد خواهد شد.

وی بااشاره به اینکه مصرف مواد بسته به نوع ماده مصرفی عوارض جسمی و روانی متفاوتی به همراه دارد، افزود: به صورت کلی نوجوانان درگیر مصرف مواد معمولاً افت تحصیلی زیادی را تجربه می‌کنند که این موضوع می‌تواند برای والدین نیز به عنوان زنگ خطری در نظر گرفته شود که آن را مورد بررسی  قرار دهند.

صیدی بی‌قراری و اضطراب را از نشانه‌های شایع مصرف مواد خواند و گفت: گوشه‌گیری و افسردگی، نوسان خلق، عصبانیت و بدخلقی با دیگر اعضای خانواده، آشفتگی در روابط با افراد نزدیک، بروز علایم هذیان، توهم و پارانویا بسته به نوع ماده مصرفی. بی‌خوابی و کابوس‌های شبانه و خستگی مفرط  از علائم شایع مصرف مواد است.

این دکترای روانشناسی با تاکید بر اینکه اصولاً مسایل آسیب‌های اجتماعی چند علتی هستند، افزود: برای بررسی دقیق  آسیب ها باید از جهات مختلف بررسی شوند.  قطعاً در مصرف مواد عوامل زیادی نظیر عوامل خانوادگی، اجتماعی، شرایط رشدی و ذهنی نوجوانان دخیل است اما در شرایط روز جامعه متاسفانه شاهد گسترش مصرف مواد مخدر بین نوجوانان هستیم.

کاهش سن مصرف مواد مخدر در پسران و دختران

وی بااشاره به گفته مقامات مسئول سن شروع استفاده از مواد در پسران را از ۱۴ سالگی و در دختران را از ۱۶ سالگی عنوان کرد و گفت: گل در صدر مواد مصرفی قرار دارد. در بسیاری مواقع نگرش مثبت و یا حتی خنثی نسبت به مواد و یا این تصور منفی که برخی از مواد سبب اعتیاد نمی‌شود تسهیل‌کننده مصرف آن است در ضمن اینکه قیمت پایین و دسترسی راحت به مواد این موضوع را تسهیل کرده است.

صیدی بیان کرد: با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی تبلیغات غیرمستقیم سلبریتی‌ها نیز در این میان نقش تعیین کننده‌ای دارد زیرا نوجوانان در سنینی قرار دارند که تأثیر پذیری زیادی از افراد مشهور دنیای اطراف خود می گیرند. در ضمن اینکه در علل گرایش به مواد باید به مسایل خانوادگی، اجتماعی و شرایط سنی و دوره‌های رشد آنها نیز توجه کرد.

این روانشناس افزود: نوجوانانی که اعتماد به نفس پایین‌تری دارند و از مشکلات خانوادگی و یا وجود فرد یا افراد معتاد در خانواده رنج می‌برند نه تنها مهارت‌های حل مسأله در آنها ضعیف است بلکه هیجان‌خواهی و تکانشگری در آنها  بالا می‌رود.

وی افزود: پرخطربودن محل زندگی و دسترسی آسان به مواد، مشکلات اقتصادی و فقر و ... همه از عواملی هستند که می‌توانند زمینه استفاده از مواد برای نوجوانان را مساعدتر کند.

این دکترای روانشناسی خاطرنشان‌کرد: یکی از مهم‌ترین وظایف دستگاه‌های قضایی و نظارتی تلاش در جهت محدود و سخت‌کردن دسترسی به انواع مواد در نوجوانان و دیگر اقشار جامعه است. شناسایی و دستگیری سرشاخه‌های مهم تولید و توزیع مواد در کشور از دیگر اقدامات مهم و مستقیم در برخورد با این معضل اجتماعی است اما در یک دیدگاه کلان‌تر و ریشه‌ای شناسایی و پژوهش در علل مصرف مواد و تدوین برنامه‌هایی در همین راستا می‌تواند بسیار موثر باشد.

«پیشگیری» گام اول برخورد با آسیب‌های اجتماعی

وی از «پیشگیری» به عنوان یکی از قدم‌های مهم برخورد با آسیب‌های اجتماعی یاد کرد و افزود: تلاش نهادهای مهم دست‌اندرکار در این حوزه‌ها جهت آگاهی‌بخشی و روشنگری می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و درگیر شدن خانواده و مدرسه در این موضوع مهم می‌تواند تبعات بروز و ادامه این آسیب اجتماعی را محدود کند.

صیدی بیان کرد: یکی از کارهای مهم ارگان‌های تصمیم‌گیر و نظارتی آموزش مهارت‌های والدگری به والدین قبل از فرزندآوری است. کمک گرفتن از متخصصان بهداشت روان در مدارس جهت بررسی وضعیت خلقی و تحصیلی نوجوانان و آموزش مهارت‌های رفتاری به نوجوانان و والدین آنها نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و به خصوص مصرف مواد دارد.

این روانشناس با تاکید بر نقش تعیین‌کننده‌ خانواده در این زمینه گفت: خانواده از این جهت که مهم‌ترین نهادی است که هر فرد به آن تعلق دارد نقش مهمی در این حوزه دارد. در بسیاری از موارد یکی از عوامل گرایش نوجوانان به مصرف موارد از درون خانواده است.

صیدی ادامه داد: سبک والدگری مقتدرانه (نه سهل‌گیرانه و نه سخت‌گیرانه) و تعیین حد و مرز و چارچوب‌های واضح و مشخص در مورد انتخاب دوستان، رفتارهای پرخطر، ساعت‌های بیرون بودن از منزل و... در حفاظت از کودکان  و نوجوانان بسیار کمک‌کننده است در ضمن اینکه برقراری روابط دوستانه و صمیمانه با فرزندان راه را برای آگاهی بخشی به آنها در مورد انواع آسیب‌های اجتماعی و بخصوص مصرف مواد باز می‌کند.

این دکترای روانشناسی عنوان کرد: تلاش برای تربیت فرزندانی با اعتماد به نفس و عزت نفس بالا خطر درگیری در بسیاری از مشکلات اجتماعی و روانی را کم می‌کند. تلاش در دادن حس مسئولیت پذیری در حد توان نوجوانان آنها را با رفتار و عواقب رفتارشان آگاه می‌کند و می‌تواند نقش محافظتی داشته باشد.

لزوم آموزش مهارت «نه گفتن»

صیدی عنوان کرد: هدایت میل به هیجان طلبی نوجوانان در مسیرهای کم‌خطر میل رفتارهای هیجان‌خواهی مخرب را کاهش می‌دهد. آموزش مهارت‌های زندگی و "نه" گفتن، مهارت‌های حل مسئله در خانه و مدرسه نقش تعیین کننده‌ای در پیشگیری از انواع آسیب‌ها دارد.

این دکترای روانشناسی تاکید کرد: آسیب‌های اجتماعی یک پدیده چند بعدی است که فرد مصرف کننده یکی از آن ابعاد است و برای مداخله مؤثر و درمان باید ابعاد دیگر این موضوع که خانه و اجتماع است هم درگیر مداخله درمانی شوند.

وی افزود: اگر خانواده و محیط اطراف فرد پرخطر و آسیب زننده باشد به فرض انجام درمان، فرد مجدداً به محیط آسیب‌زا برگردانده می‌شود و متاسفانه این سیکل معیوب مجدداً تکرار می‌شود. مداخله موفق مداخله‌ای است که هم زمان هم فرد و هم خانواده درمان شوند، والدین آموزش‌های لازم در مورد برخورد با این دسته از نوجوانان را یاد بگیرند، خود آنها مهارت‌هایی بیامورند و بتوانند مهارت‌های لازم را به فرزندانشان بیاموزانند.

صیدی گفت: به دلیل بار اجتماعی مصرف مواد، خانواده فرد، درگیر فشارهای داخلی و اجتماعی زیادی می‌شوند و تلاش برای کم‌کردن این فشار کمک می‌کند به رفتار مناسب خانواده با فرزند خود. وارد کردن فرد مصرف‌کننده و خانواده او در گروه‌های حمایتی که مشکل مشابهی دارند از اقدامات مهم و کمک‌کننده در این زمینه است. تلاش درمانگر برای شناسایی پویه‌های روانی‌ای که سبب مصرف مواد در فرد می‌شود می‌تواند به طرح ریزی درمان اختصاصی برای هر فرد و خانواده او منجر شود.