حضور بیشتر و پررنگ‌تر زنان در عرصه‌های کاری در چند دهه اخیر، لزوم بازنگری در مقررات و مسائل مربوط به شغل آن‌ها را تغییر داد. این مرخصی در زمره تعهدات کوتاه‌مدت این سازمان قرار دارد و به زنان شاغلی پرداخت می‌شود که در کارگاه‌هایی مشمول قانون تأمین‌اجتماعی مشغول به کار هستند و رابطه مزدبگیری با کارفرما دارند.

آگاهی نسبت به قوانین و چگونگی استفاده از شرایط مرخصی زایمان، دریافت کمک هزینه بارداری، قوانین و مدارک موردنیاز برای مرخصی زایمان، استفاده از مرخصی دوران شیردهی و کمک هزینه بارداری و همچنین شرایط استفاده از بیمه بیکاری بعد از زایمان مواردی هستند که در ادامه به آن می‌پردازیم.

مرخصی زایمان چیست؟

در حال حاضر مدت مرخصی زایمان برای تمامی بیمه‌شدگان مشمول یکسان است و برای زایمان‌های یک‌قلو و دوقلو 9ماه و برای وضع حمل‌های سه‌قلو و بیشتر، یک‌سال است.

البته این مرخصی با مرخصی‌های عادی کارمندان تفاوت دارد؛ چراکه جزو سابقه کار محسوب می‌شود و کارمند از همه مزایای زمان کار کردن خود از جمله عیدی و سنوات و... بهره‌مند می‌شود. مرخصی زایمان تأمین‌اجتماعی شامل تمام زنانی می‌شود که در یک‌سال قبل از دوران بارداری خود حداقل 60روز سابقه پرداخت حق‌بیمه داشته باشند. البته این مرخصی فقط مختصص زنان نیست و برای مردانی که همسرشان کارمند است و از مرخصی زایمان استفاده می‌کند هم مدت سه روز مرخصی در نظر گرفته شده است.

قانون‌گذار با در نظر گرفتن مجموع عوامل سعی کرده این مرخصی را به فرصت مناسبی برای مادران تبدیل کند تا بدون دغدغه و نگرانی از دست دادن شغل و حقوق خود، در ماه‌های اولیه تولد فرزند، کنار او باشند. براساس ماده 67 قانون تأمین‌اجتماعی «بیمه‌شدگان زن که ظرف یک سال قبل از زایمان، سابقه پرداخت حق بیمه ۶۰روز کار را داشته باشد می‌توانند به شرط عدم اشتغال به‌کار و مزدبگیری، از کمک هزینه بارداری استفاده کنند.»

یکی دیگر از نکات مهم پیش‌بینی شده در قانون این است که محدودیتی در دفعات استفاده از مرخصی زایمان وجود ندارد و برای هر زایمان پس از احراز قانونی شرایط قابل‌پرداخت است.

فقط کافی است بیمه‌شده در تاریخ شروع استراحت، مشغول به کار بوده یا در مرخصی ‏استحقاقی باشد.

چالش‌هایی که مرتفع شد

در ایران، موضوع مرخصی زایمان گاهی یکی از چالش‌های مهم برای زنان و خانواده‌ها بوده است. یکی از چالش‌هایی که برخی در این مسیر با آن روبه‌رو بودند موضوعات اداری بود، مثلاً در سال 1399 حدود 17هزار دادخواست در دیوان عدالت اداری برای پرداخت 9ماه هزینه کمک بارداری ثبت شد که علاوه بر مشکلات اداری و حقوقی بارمالی قابل‌توجهی به سازمان تحمیل کرد.‌ خوشبختانه با صدور مصوبه اردیبهشت ماه 1400 توسط دولت، مشکلات مربوط به نحوه تأمین بار مالی مربوط به افزایش مرخصی زایمان به 9ماه و همچنین ضرورت مراجعه به دیوان عدالت اداری مرتفع شد.

بررسی چالش‌ها در زمینه مرخصی زایمان در جامعه حکایت از نیاز به تغییر در سیاق فرهنگی این مسئله دارد که شامل آموزه‌های فرهنگی جامعه است. چون برخی زنان به دلایل فرهنگی که مربوط به نقش زنان در خانواده و جامعه است، مجبور به بازگشت به فعالیت‌های روزانه و مسئولیت‌های خود هستند. این مسئله باعث می‌شود بسیاری از زنان پس از زایمان به سرعت به محیط کار بازگردند و از حقوق مرخصی خود به‌طور کامل بهره‌مند نشوند.

برای توسعه فرهنگی سازگارتر با نیازهای زنان در دوران مرخصی زایمان، لازم است آگاهی‌ در جامعه افزایش یابد. بنابراین ترویج مفهوم مرخصی زایمان به‌عنوان یک حق طبیعی و اجتماعی ضروری است. همچنین، حائز اهمیت است برای تغییر نگرش کلیه اقشار جامعه به نحوی به موضوع پرداخته شود که این دوران به عنوان یک مرحله مهم در زندگی زنان، خانواده‌ها و جامعه پذیرفته شود.

زمان اقدام و محاسبه مرخصی زایمان

همان‌طور که گفته شد دوران مرخصی زایمان بعد از تولد نوزاد آغاز می‌شود. محاسبه حقوق مرخصی زایمان نیز به این شکل است که دو سوم از آخرین حقوق دریافت‌شده توسط فرد باردار که تحت‌پوشش بیمه قرار دارد، مدنظر قرار می‌گیرد.

مرخصی زایمان یا مرخصی بارداری

در قانون پیش‌بینی شده که مادر پس از تولد فرزندش از مرخصی خود استفاده کند، اما در صورتی که شخصی در زمان بارداری شرایط ویژه‌ای داشته باشد و طبق تجویز پزشک نیازمند استراحت مطلق باشد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده کند. برای استفاده از مرخصی زایمان، لازم است مدارک و مستنداتی ارائه شود. کد بیمه تأمین‌اجتماعی، شناسنامه کودک، گواهینامه پزشک، ‌خلاصه پرونده ترخیص از بیمارستان و کپی تمام صفحات شناسنامه‌های پدر و مادر از جمله این مدارک هستند.

اگر لازم باشد بیمه‌شده می‌تواند حداکثر سه ماه از مدت مرخصی بارداری را قبل از تاریخ زایمان استفاده کند، که معمولاً در صورت ابتلا به بیماری‌هایی که سلامت جنین یا مادر را تهدید کند، قابل استفاده است.

چرایی مرخصی زایمان

مرخصی زایمان یکی از حقوق طبیعی زنان است که حمایت اجتماعی و حضور خانواده در این دوره اساسی از زندگی زنان کارمند را می‌طلبد.

به همین دلیل مرخصی زایمان یکی از مزایایی است که سازمان تأمین‌اجتماعی به منظور برطرف کردن نیاز خانواده‌ها بخصوص زنان و برای اینکه از شرایط رفاهی بیشتری استفاده کنند، در نظر گرفته است.

در ایران نیز مانند اکثر کشورها در سراسر جهان به‌طور معمول به زنان حداقل چند هفته مرخصی زایمان تعلق می‌گیرد. این دوران اجازه می‌دهد تا زنان پس از زایمان، به بهترین نحو ممکن به بهبود وضعیت فیزیکی و روحی خود بپردازند تا نقش مهم مادری خود را انجام دهند.

نحوه ثبت‌نام برای مرخصی زایمان

متقاضیان می‌توانند با مراجعه به یکی از شعب تأمین‌اجتماعی و ارائه مدارک و مستندات درخواست مرخصی زایمان خود را ثبت کنند. البته برای تسهیل در پرداخت مرخصی زایمان به مادران و کاهش مراجعه به واحدهای اجرایی، امکان ارائه درخواست و بارگذاری مستندات و مدارک مربوطه از طریق درگاه غیرحضوری به نشانی ES.tamin.ir فراهم شده است.

برای استفاده از مرخصی زایمان تأمین‌اجتماعی لازم است گواهی ولادت یا شناسنامه نوزاد، شناسنامه بیمه شده و گواهی پزشک متخصص در سامانه خدمات غیرحضوری بارگذاری شود.

کمک هزینه دوران بارداری چیست؟

کمک هزینه بارداری، مبلغی است که به جای حقوق و دستمزد در دوران مرخصی زایمان پرداخت می‌شود. تنها در صورتی که مادران در دوران بارداری خود از مرخصی استعلاجی استفاده کرده‌ باشند، این مبلغ به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد.

تسهیل شرایط برای مادران باردار

در شرایطی که مادری قصد استفاده از مرخصی خود را دارد یک مدیر اداری خوب می‌تواند در کنار او باشد تا اطمینان داشته باشد که:

• زن باردار با ترتیبات مرخصی زایمان آشناست و اطلاعات کاملی در مورد مراحل انجام آن در اختیار دارد.
• می‌توان به او توضیح داد که مدت مرخصی زایمان بستگی به نحوه زایمان، شرایط پزشکی و سیاست‌های سازمانی دارد.
• در کنار آن اطلاعات لازم در مورد تسهیلات اداری در دوره مرخصی، از جمله میزان حقوق یا مزایای مرتبط، ارائه داده شود. به هر حال زن باردار باید از حقوق و تعهدات خود در دوره مرخصی زایمان آگاه باشد. مطمئن شوید که او اطلاعات کاملی در این زمینه دارد.
• تأکید کنید که در صورت نیاز به پشتیبانی روانی یا مشاوره، می‌تواند با منابع مربوطه تماس بگیرد.
• برسی کنید که زن باردار اطلاعات لازم در مورد فرآیند بازگشت به کار پس از مرخصی را در اختیار دارد.

• به‌عنوان همکاری فعال و حامی اهمیت اطلاع‌رسانی صحیح و دقیق در این موارد را تأکید کنید تا زن باردار بتواند تصمیمات بهتری برای خود و خانواده‌اش بگیرد.

به هر حال تعیین مرخصی زایمان در ایران نیازمند تلاش جامعه و نهادهای مختلف است تا با توجه به اهمیت نقش زنان در ساختار خانواده و جامعه، تغییراتی در فرهنگ و آگاهی جامعه از حقوق مرخصی زایمان ایجاد شود. به این ترتیب زنان ایرانی می‌توانند به بهترین نحو ممکن از دوره زمانی حیاتی پس از زایمان بهره‌مند شوند. در این حالت توسعه اجتماعی پایدارتر خواهد شد.