مطالعات نشان می‌دهد که عوامل متعددی بر ماهیت فعالیت اقتصادی زنان در زمینه ایجاد و راه‌اندازی مشاغل خانگی تأثیر می‌گذارد. از جمله این عوامل می‌توان به مواردی در قالب انعطاف‌پذیری مشاغل خانگی، استفاده از مهارت و توانمندی‌ها، اشتغال و کارآفرینی آسان‌تر و شبکه‌سازی و تأثیر جامعه اشاره کرد.

انعطاف‌پذیری در انجام فعالیت‌های مختلف یکی از دلایلی است که زنان را ترغیب به راه‌اندازی مشاغل خانگی می‌کند و به آنها اجازه می‌دهد بین مسئولیت‌های خانوادگی و مشارکت اقتصادی تعادل برقرار کنند.

همچنین بسیاری از زنان از مهارت‌ها و تخصص خود برای ایجاد مشاغل خانگی استفاده می‌کنند که می‌تواند به تنوع و خلاقیت در بازار کار کمک کند. مشاغل خانگی اغلب موانع کمتری برای ورود دارند که شروع کارآفرینی را برای زنان آسان‌تر می‌کند، به‌ویژه در مناطقی که دسترسی به مشاغل رسمی ممکن است به دلایل متعدد محدود باشد.

اشتغال خانگی زنان ممکن است عمیقاً با جوامع محلی مرتبط باشند و کالاها و خدماتی را ارائه دهند که نیازهای جامعه را برآورده می‎کند. این می‌تواند باعث شود که آثار رشد اقتصادی در لایه‌های مختلف جامعه نمایان شود.

وضعیت مشارکت اقتصادی زنان

آخرین آمارهای سالانه ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران و همچنین داده‌های موجود از وضعیت اشتغال خانگی زنان، نشان‌دهنده تناقض در وضعیت مشارکت اقتصادی زنان در ایران است. از یک‌سو، میزان مشارکت اقتصادی زنان در سال 1401 به طور میانگین 13.3 درصد بوده است. از سوی دیگر، میزان مشارکت زنان در راه‌اندازی کسب‌وکارهای خانگی بیش از 80 درصد است که نشان‌دهنده پویایی و خلاقیت زنان در عرصه اقتصادی به‌ویژه در کسب‌وکارهای خرد و نوپا است. اما دلایل این تناقض آماری را شاید بتوان در عوامل متعددی جست‌وجو کرد. مشکلات معیشتی، شرایط نامناسب کار، محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی و خلاء در حمایت‌های دولتی در دهه‌های گذشته را می‌توان از جمله این دلایل برشمرد.

بسیاری از زنان به دلیل فشارهای اقتصادی و نیاز به تأمین معاش خانواده و همچنین پذیرفتن نقش‌های متعدد، مجبور به کار در خانه هستند.

همچنین نبود فرصت‌های شغلی مناسب، دستمزدهای پایین، شرایط نامناسب کاری و تبعیض در محیط کار را باید از عواملی دانست که زنان را از حضور در بازار کار رسمی باز می‌دارند. همینطور نگرش‌های سنتی و محدودیت‌های فرهنگی در برخی از جوامع مانع از حضور زنان در فعالیت‌های اقتصادی خارج از خانه می‌شود.

البته نبود تسهیلات و مشوق‌های شغلی، خدمات مناسب نگهداری از کودک و آموزش‌های لازم از دیگر عوامل محدود کردن مشارکت اقتصادی زنان محسوب می‌شوند.

ظرفیت بالای اقتصادی زنان

با وجود موارد مطرح شده، رشد 80 درصدی مشارکت زنان در راه‌اندازی کسب‌وکارهای خانگی نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالای زنان در عرصه اقتصادی است. این موضوع بیانگر این است که با ارائه حمایت‌های لازم و رفع موانع موجود، می‌توان شاهد رشد قابل توجه مشارکت اقتصادی زنان در ایران بود.

در همین راستا، دولت می‌تواند اقداماتی را در چارچوب افزایش رشد مشارکت اقتصادی آنان از طریق راه‌اندازی مشاغل خانگی انجام دهد. از جمله اقداماتی که دولت می‌تواند در سطح کلان در جهت افزایش مشارکت اقتصادی زنان انجام دهد می‌توان به ارائه تسهیلات و مشوق‌های شغلی برای زنان، ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای این قشر، رفع تبعیض در محیط کار، ترویج فرهنگ کارآفرینی در بین این بخش از جامعه، ارائه آموزش‌های لازم برای ارتقای مهارت‌های زنان و تغییر در نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد.

مطالعات متعددی نشان می‌دهد که افزایش مشارکت اقتصادی زنان، مزایای متعددی برای جامعه در پی خواهد داشت. افزایش تولید ناخالص داخلی، کاهش فقر، ارتقای سطح رفاه اجتماعی و توسعه پایدار از جمله این مزایا هستند.

همچنین برای تقویت رشد مشارکت زنان در جامعه از طریق مشاغل خانگی، دولت‌ها می‌توانند اقدامات مختلفی نظیر ارائه حمایت مالی، آموزش و مهارت‌افزایی، دسترسی به منابع، سیاست‌های حمایتی، ترویج فعالیت‌های دیجیتال و حمایت و مراقبت از کودک را در دستور کار داشته باشد.

در حوزه آموزش‌های مربوط به مهارت‌افزایی، ارائه برنامه‌های آموزشی و کارگاه‌های آموزشی در زمینه کارآفرینی، مدیریت کسب‌وکار و سواد مالی می‌تواند زنان را برای راه‌اندازی مشاغل خانگی موفق توانمند کند. در واقع دولت و نهادهای متولی حوزه آموزش مهارت در رشد توانایی‌های تخصصی و فنی جامعه زنان به‌ویژه در ارتباط با اشتغال خانگی این قشر، نقش اثرگذاری خواهند داشت. به عبارتی توسعه مهارت‌آموزی در قالب فنون و تخصص‌های حوزه مشاغل گوناگون، سهم تأثیرگذاری در رشد فعالیت‌های اشتغال خانگی زنان داشته است.

در ارتباط با ارائه حمایت مالی، دولت‌ها می‌توانند مشوق‌های مالی، کمک‌های بلاعوض یا وام‌های کم‌بهره را به طور خاص برای زنان کارآفرین ارائه دهند تا به آنها کمک کند تا مشاغل خانگی را راه‌اندازی یا گسترش دهند. همچنین دولت باید موانع پیش‌روی زنان کارآفرین در جهت دسترسی به منابعی مانند فناوری، اطلاعات بازار و شبکه‌های همکاری از میان برداشته و رشد کسب‌وکار را تسهیل کند.

در قالب برنامه‌های کلان حمایتی نیز دولت باید سیاست‌هایی را ایجاد کند که تعادل بین کار و زندگی را ارتقاء دهد و زنان را قادر کند تا در نقش‌های مختلف اجتماعی و تجاری خود را به طور مؤثر مدیریت کنند. همینطور در چارچوب ترویج فعالیت‌های دیجیتال، افزایش حمایت دولت از طرح‌هایی که مهارت‌های دیجیتالی زنان و ایجاد دسترسی به پلتفرم‌های آنلاین و دامنه بازار مشاغل خانگی آنان را گسترش می‌دهد، به توسعه روند اشتغال زنان در این بخش کمک می‌کند.

در بسیاری از جوامع، زنانی که نقش مادری را نیز در کنار سایر نقش‌های اجتماعی خود برعهده دارند، نیازمند همراهی و حمایت نهادها و ارگان‌های دولتی و غیردولتی برای پیشبرد سایر فعالیت‌های روزمره خود هستند. دولت‌ها باید اهمیت مراقبت از کودک را در توانمندسازی زنان برای اداره مشاغل خانگی به رسمیت بشناسند و سیاست‌ها یا برنامه‌هایی را اجرا کنند که گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه و در دسترس مراقبت از کودک را ارائه می‌دهند.

تحقق 93.3 درصدی هدفگذاری اشتغال خانگی

«آزیتا همتیان» رئیس دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی پیشتر از افزایش تعداد فرصت‌های شغلی در حوزه مشاغل خانگی در 9 ماهه سال‌ جاری خبر داد و گفت: «از ابتدای سال تاکنون ۱۴۰ هزار شغل خانگی در کشور ایجاد شده که با توجه به آمار به‌روز می‌توان گفت بخش اعظمی از هدف‌گذاری ما تا پایان سال محقق شده است.»

رئیس دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی افزود: «در واقع در سال‌جاری 93.3 درصد از کل هدف‌گذاری ایجاد ۱۵۰ هزار شغل، محقق شده است.» با اجرای اقدامات افزایش‌دهنده مشارکت اقتصادی زنان در جامعه، دولت‌ها می‌توانند به رشد حضور این بخش از جامعه در عرصه‌های اقتصادی و کسب‌وکار به‌ویژه در حوزه مشاغل خانگی، تقویت توانمندی اقتصادی و کمک به توسعه کلی جامعه بخشی از دستاوردهای حوزه فعالیت زنان خواهد بود.