وسواس نوعی افکار مزاحم و فشار فکری است برای ادامه یک ایده یا عمل که فرد به غیرمنطقی بودن آن وقوف کامل دارد، اما قادر به توقف آن نیست. مبتلایان به وسواس به این نکته واقفند که ترس و اضطراب آنان هیچ معنایی ندارد و اصلاً منطقی نیست، اما در عین حال آن را بسیار واقعی، شدید و جدی حس و تجربه می‌کنند. یکی از انواع وسواس، وسواس به تمیزی است که موضوعی به‌شدت آزاردهنده است که علاوه بر اینکه ذهن و فکر فرد را درگیر می‌کند، در عمل باعث تکرار یک عمل نیز می‌شود. در این حالت فرد بیمار به نوعی دچار ترس است؛ ترس از آلوده، نجس یا بیمار شدن. به همین دلیل مجبور است برای آرامش فکری خود بارها و بارها عمل تمیز کردن و شستشو را تکرار کند. این در حالی است که تکرار این عمل به‌خاطر تکرار صدایی است که در افکار این بیماران وجود دارد و آن این است: «هنوز تمیز نشده، دوباره انجامش بده». آخرین آمار اعلام شده توسط پیمایش ملی سلامت روان در سال ۱۳۹۱ نشان می‌دهد ۵ درصد جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال کشور به بیماری وسواس مبتلا هستند. اهمیت این موضوع ما را بر آن داشت تا گفت‌وگویی داشته باشیم با دکتر علی حسینی؛ روانپزشک که در پی می‌آید .
در مورد بیماری وسواس و علل و عوامل به وجود آمدن آن توضیح می‌دهید؟
برخی افراد بیش از حد معمول در مورد درستی انجام کارها نگران می‌شوند، به نوعی که این نگرانی از کنترل‌شان خارج می‌شود و این موضوع تمام زندگی‌شان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این افراد مدام نگرانی و اضطراب در مورد نظم، ترتیب و درستی و صحت امور خود دارند و دست به اعمالی می‌زنند که خودشان هم می‌دانند منطقی و ضروری نیست، اما نمی‌توانند آن را کنترل کنند. زمانی که این افکار و اعمال در امور معمولی زندگی بیمار اخلال ایجاد کند، فرد دچار نوعی مشکل بهداشتی – روانی به نام اختلال یا بیماری وسواس شده است. علت دقیق این اختلال هنوز مشخص نیست، اما نقش عوامل وراثتی، بیولوژیک و مشکلاتی در کارکرد مغز در آن دخیل است. در برخی خانواده‌ها طرز نگرش و برخورد والدین ممکن است در وسواس فرزندان مؤثر باشد.
بیماری وسواس دارای چه علائم و نشانه‌هایی است؟
افکار و ایده‌های تکرار شونده و مزاحم را «افکار وسواسی» می‌نامند. این افکار نشان‌دهنده اضطراب و ترس غیرطبیعی است که منطقی و منطبق بر واقعیت نیست. بیماران همیشه در مورد رفتار ایشان شک می‌کنند و بسیاری از اوقات برای اطمینان، نظر سایرین را جویا می‌شوند؛ گرچه این نظر هم ممکن است برایشان قانع‌کننده نباشد. یک فکر وسواسی در مورد آلوده یا نجس بودن نگران است. نوعی وسواس دیگر، نگرانی به توهین یا پرخاشگری به دیگران است. فرد فکر می‌کند ممکن است بدون هیچ اراده‌ای آن را انجام دهد. شکل دیگر افکار وسواسی، افکار توهین‌آمیز نسبت به مقدسات است که این موضوع ممکن است برای فرد بسیار آزاردهنده و همراه با احساس گناه باشد. اما یکی از وسواس‌هایی که به سرعت شیوع می‌یابد، وسواس شستشو است. این وسواس یک اختلال فکری- عملی است که از نظر شدت شیوع، رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. بیمارانی که وسواس آلودگی دارند ساعات زیادی از روز را به شستشو، استحمام و تمیز کردن اختصاص می‌دهند؛ بدون اینکه در نهایت به آرامش کامل برسند. گاهی اوقات شکل‌های غیرعادی وسواس تمیزی مانند شستن تلویزیون، کامپیوتر، اسکناس، سقف منزل و... نیز دیده می‌شود. مطالعات انجام شده در خاورمیانه نشان می‌دهد حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد مبتلایان به اختلال وسواس فکری- عملی، از وسواس شستشو نیز رنج می‌برند. قابل ذکر است ابتلاء به این اختلال در زنان، دو برابر بیش از مردان است. وسواس شستشو (جرمافوبیا) به طور خاص با ترس از میکروب و عفونت نیز مرتبط و همراه است. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال فکری- عملی، در مورد طیف وسیعی از عوامل تحریک‌کننده از جمله مایعات بدن (عرق، بزاق، مخاط یا اشک)، مواد چسبنده یا چرب نیز نگرانی دارند. برخی از بیماران هم بارها و بارها شیر اجاق گاز، شیر آب و حتی قفل در حیاط را امتحان می‌کنند تا از درستی کار مطمئن شوند. ممکن است چنین بیماری بارها کل لوله‌کشی داخلی منزل مسکونی‌اش را بازرسی کند تا از سلامت آن اطمینان یابد.
گاهی اوقات هم فرد برای آرامش و دفع اضطراب خود یک اسم یا عبارت را بارها و بارها تکرار می‌کند یا شمارش‌های غیرضروری انجام می‌دهد. ممکن است فرد اعمال روزانه‌اش را با کندی شدید، نظم و ظرافت غیرعادی خاصی انجام دهد یا هر روز ساعت‌ها وقت خود را صرف چیدن طرز خاصی از اشیای منزل خود کند.
چه افرادی بیشتر به وسواس مبتلا می‌شوند؟
این اختلال در همه طبقات اجتماعی، تحصیلی و حتی فرهنگی نیز دیده می‌شود. شیوع اختلال وسواس در زنان و مردان برابر است اما اعمال وسواسی «شستشو و نظافت» در زنان و «امتحان کردن مکرر» بیشتر در مردان دیده می‌شود. اختلال وسواس معمولاً در دوران نوجوانی و اوایل جوانی آغاز می‌شود؛ گرچه در یک‌سوم موارد ممکن است نخستین علائم در کودکی بروز کند.
آیا بیماری وسواس درمانی هم دارد؟
مشکل اینجاست بیماران وسواسی تمایل دارند بیماری خود را پنهان کنند و اغلب نه خود و نه اطرافیان وجود بیماری را که نیازمند درمان است، نمی‌پذیرند. بر اساس آمار، بیماران وسواسی به طور متوسط ۵ سال بعد از شروع بیماری برای درمان مراجعه می‌کنند اما به هر حال روش‌های مختلفی برای درمان این اختلال وجود دارد که به بیمار کمک می‌کند در برابر افکار و اعمال وسواسی مقاومت کند و کنترل زندگی خود را دوباره به دست گیرد. داروها نیز نقش مهمی در درمان بیماری وسواس دارند؛ بخصوص اگر مشکل بیشتر افکار وسواسی باشد. داروهای متعددی برای درمان بیماری وسواس وجود دارد که روانپزشک بر اساس خصوصیات فردی و علائم هر بیمار، دارو و برنامه و روش درمان را انتخاب می‌کند. رفتار درمانی، بخصوص هنگامی که اعمال وسواسی برای فرد مزاحمت زیادی ایجاد کند روشی است که توسط روانشناس بالینی یا روانپزشک برای بیمار انجام می‌شود. بسیاری از اوقات جلسات مشاوره با خانواده هم به درمان بیمار کمک می‌کند و در سیر روند بهبود او مؤثر است. به هر حال درمان بیماری وسواس غالباً طولانی است و زمانبر است، اما توصیه می‌شود بیمار بدون نظر پزشک معالج خود، درمان قطع نکند.
نظر شما