به گزارش آتیه‌آنلاین پرس‌وجو برای شناسایی بهترین مراکز آزمایشگاهی بین افراد جامعه بسیار متداول است؛ زیرا هرگونه خطای تشخیصی می‌تواند مسیر صحیح درمان را مختل کند. با توجه به تجهیز بسیاری از مراکز ملکی به خدمات آزمایشگاهی در کنار خدمات درمانی رایگان، این مراکز اولویت نخست انتخاب بیمه‌شدگان برای مراجعه است. اما معیار این انتخاب تنها به دلیل رایگان بودن نیست بلکه اطمینان از کیفیت خدمات نیز در آن نقش دارد. برای ارتقاء کیفیت، آزمایشگاه‌های تأمین‌اجتماعی از سوی مرکزی با عنوان «آزمایشگاه تشخیصی مرجع» پایش می‌شود.
دکتر محمود جاوید، رئیس آزمایشگاه مرجع سازمان تأمین‌اجتماعی، تأسیس این مرکز را به منظور نظارت و استانداردسازی خدمات آزمایشگاهی مراکز ملکی توصیف کرد که این اقدام علاوه بر کمک برای بهبود فرایندهای آزمایشگاهی، نقش مهمی در جلوگیری از اتلاف منابع مالی سازمان داشته و نیز تحکیم‌کننده اعتماد بیمه‌شدگان است. گفت‌وگوی آتیه‌نو را با رئیس آزمایشگاه مرجع سازمان تأمین‌اجتماعی درباره خدمات این مرکز، روش‌های اجرای امور، برنامه‌های نظارتی و مهمترین اقدامات این مرکز، پیش رو دارید.
اهمیت خدمات تشخیصی به‌ویژه امور آزمایشگاهی را در عرصه سلامت چگونه ارزیابی می‌کنید و در حال حاضر اقدامات تشخیصی در نمایان کردن وضعیت سلامت افراد از چه جایگاهی برخوردار است؟
باید گفت؛ تشخیص بیماری‌ها از ارکان اصلی علم پزشکی به شمار می‌رود و ۷۰ درصد این مهم برعهده آزمایشگاه‌های طبی قرار دارد. با توجه به نقش پررنگ خدمات آزمایشگاهی در حوزه درمان، دغدغه مهمی که به وجود می‌آید، کسب اعتماد بیماران و پزشکان برای درستی جواب آزمایش است. همچنین یکسان نبودن نتایج آزمایشگاهی در مراکز مختلف از دیرباز در زمره مسائل مهم فراروی سیستم‌های مراقبت بهداشتی درمانی قرار داشته است. به گونه‌ای که گاهی اوقات، بیمار تحت شرایط یکسان از دو آزمایشگاه، دو پاسخ کاملاً متفاوت دریافت می‌کند. وجود اختلاف بین نتایج آزمایشگاه‌های مختلف سبب سردرگمی پزشکان، اتلاف وقت بیماران و تحمیل هزینه‌های غیرضروری به سازمان‌های بیمه‌گر می‌شود.
چه راهکاری برای ارتقاء کیفیت آزمایشگاه‌ها و ایجاد اطمینان برای مردم نسبت به دریافت صحیح نتایج آزمایش‌ها در پیش گرفته شد؟
بدیهی است نظارت بر عملکرد آزمایشگاه‌ها برای ارتقاء کیفیت این مراکز به عنوان یک اصل در نظر گرفته شد و اکنون این نظارت رسالت اصلی متولیان نظام سلامت را تشکیل می‌دهد. باید یادآوری کنم برای رفع اختلافات آزمایشگاهی، برنامه‌های «ارزیابی کنترل کیفی خارجی» از سال ۱۹۴۷ میلادی در دنیا اجرایی شد. از آن زمان به بعد این برنامه‌ها گسترش فراوانی پیدا کرد و در بسیاری از کشورهای دنیا به بخش جدایی‌ناپذیر برنامه‌های «مدیریت جامع کیفیت آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی» تبدیل شد. این برنامه‌ها اکنون نه‌تنها آزمایش‌های «کمی» را دربرمی‌گیرد بلکه در بخش آزمایش‌های «کیفی» نیز کمک زیادی به آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی در امر یکسان‌سازی نتایج بین آزمایشگاهی می‌کند.
سازمان تأمین‌اجتماعی به عنوان دومین نهاد ارائه‌دهنده خدمات درمانی در بسیاری از مراکز ملکی خود خدمات آزمایشگاهی دارد. این مراکز چگونه پایش می‌شود؟
سازمان تأمین‌اجتماعی به منظور هماهنگی، یکنواخت کردن و صحه‌گذاری آزمایشگاه‌های ملکی خود، اقدام به تأسیس آزمایشگاه‌ها مرجع کرده است. این مرکز در سی‌ام فروردین‌ماه سال ۱۳۸۵ مصادف با روز علوم آزمایشگاهی افتتاح شد. آزمایشگاه مرجع، زیر نظر مدیرکل درمان مستقیم در مجموعه ستادی معاونت درمان سازمان فعالیت می‌کند. از سال ۱۳۸۶ «آزمایشگاه مرجع سلامت» به عنوان نماینده قانونی وزارت بهداشت در امر نظارت بر فعالیت آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی، اجرای برنامه‌های «ارزیابی خارجی کیفیت» در مراکز آزمایشگاهی ملکی سازمان تأمین‌اجتماعی را به آزمایشگاه مرجع این سازمان واگذار کرد.
با این توضیح، آزمایشگاه مرجع تأمین‌اجتماعی به عنوان بازوی نظام سلامت، وظیفه نظارت بر آزمایشگاه‌های مراکز ملکی را برعهده دارد. این نظارت چه نتایجی را دربر داشته است؟
آزمایشگاه مرجع تأمین‌اجتماعی از زمستان ۱۳۸۶ تاکنون به طور مستمر و بدون وقفه برنامه‌های نظارتی را در بخش‌های مختلف بیوشیمی، هماتولوژی، میکروب‌شناسی، تجزیه ادرار و انگل‌شناسی آزمایشگاه‌ها به اجرا درآورده است. این نظارت علاوه بر کمک به مراکز در جهت بهبود فرایندهای آزمایشگاهی، نقش بسیار مهمی در صرفه‌جویی و جلوگیری از اتلاف منابع مالی سازمان داشته و از طرفی تحکیم‌کننده اعتماد بیمه‌شدگان شده است. جالب است بدانید با توجه به ظرفیت قوی آزمایشگاه مرجع، این مرکز از ابتدای شیوع کرونا در کشور یعنی اسفندماه سال ۹۸ به عنوان یکی از اولین آزمایشگاه‌های مولکولی کشور برای تأییدیه تشخیص کرونا و نیز عضویت در شبکه مولکولی تشخیص کرونا، معرفی شد.
در حال حاضر آزمایشگاه مرجع چه اقداماتی انجام می‌دهد و چه برنامه‌هایی را در پیش دارد؟
یکی از مهمترین برنامه‌های این مرکز، برگزاری برنامه ارزیابی خارجی کیفیت به صورت سه بار در سال است. در توضیح باید اشاره کنم، یک نمونه آزمایش خون یا سایر مایعات بدن در آزمایشگاه‌های مرجع وجود دارد و نمونه‌های ارسالی از آزمایشگاه‌ها با این الگو سنجیده می‌شود و اگر جواب‌ها یکسان بود، مجوز ادامه فعالیت داده می‌شود، در غیر این صورت باید اقدامات اصلاحی انجام شود که این اقدام، «برنامه ارزیابی خارجی کیفیت» نامیده می‌شود. این مرکز در زمینه ارزیابی کیفیت خارجی تاکنون ۴۸ برنامه را در بخش‌های بیوشیمی، هماتولوژی، میکروب‌شناسی، انگل‌شناسی، تجزیه ادرار، ایمونوسرولوژی و هورمون‌شناسی آزمایشگاه‌های ملکی سازمان انجام داده است. این برنامه سه بار در سال بر اساس الزامات آزمایشگاه مرجع سلامت برای ۳۴۷ آزمایشگاه در سه سطح بیمارستانی، پلی‌کلینیک و درمانگاهی به اجرا درمی‌آید؛ به نحوی که در هر نوبت، ۳۵ تا ۴۰ آزمایش ارزیابی می‌شود. رتبه‌بندی آزمایشگاه‌های مراکز درمانی تابع سازمان نیز از دیگر اقدامات این مرکز به شمار می‌رود. آزمایشگاه صحه‌گذار ۳۴۷ آزمایشگاه ملکی و مشاوره و آموزش به آزمایشگاه‌های ملکی سازمان از وظایفی است که در این آزمایشگاه دنبال می‌شود؛ به این معنا که نمونه‌های ارسالی صحت‌سنجی می‌شود. همچنین تهیه و ارائه سویه‌های میکروبی و نمونه‌های کنترلی مورد نیاز مراکز برای کنترل کیفی برعهده این آزمایشگاه قرار دارد. از وظایف مهم دیگر می‌توان به رفع ابهام تشخیص آزمایش‌ها در مراکز درمانی سازمان اشاره کرد.
انجام این اقدامات نیازمند بهره‌مندی از امکانات پیشرفته است. آزمایشگاه مرجع برای انجام این اقدامات تا چه حد از فناوری اطلاعات مدد جسته است؟
بسیاری از خدمات آزمایشگاه مرجع با بهره‌مندی از فناوری اطلاعات انجام می‌شود. در این حوزه علاوه بر طراحی سایت «برنامه ارزیابی خارجی کیفیت»، برنامه‌های نرم‌افزاری آن از منظر آزمایش‌های «کمّی، کیفی و نیمه‌کمی» طراحی شده است. این اقدام با استفاده از به‌روزترین روش‌های آنالیز آماری مبتنی بر میانگین و انحراف معیار استاندارد تحقق یافته و از الگوریتم «ای» گایدلاین ایزو ۱۳۵۲۸ و میزان خطای توتال اقتباس شده و در نتیجه می‌توان گفت با نمونه‌های خارجی برابری می‌کند.
به نظر می‌رسد بار وظایف و مسئولیت‌های آزمایشگاه مرجع، بسیار سنگین است. برای مدیریت بهتر این وظایف چه اقداماتی را در پیش گرفته‌اید؟
آزمایشگاه برای ایفای مناسب مسئولیت‌ها در برخی از زمینه‌ها ابتکار به خرج داده است. باید اشاره کنم این مرکز تنها آزمایشگاه ارزیاب کنترل کیفی خارجی به شمار می‌رود که شاخص امتیازبندی برای تفسیر نتایج، پیگیری وضعیت آزمایشگاه‌ها و اجرای برنامه بر اساس سطح ارائه خدمات طراحی کرده است. همچنین ما برای اولین‌بار اقدام به تهیه نمونه‌های بخش انگل‌شناسی و تشخیص لام میکروب‌شناسی در جهت یکنواختی و همسان‌سازی به صورت چندرسانه‌ای کرده‌ایم. علاوه بر این، ما اولین آزمایشگاه کشور در استقرار استاندارد بین‌المللی ایزو ۱۵۱۸۹ و تأیید صلاحیت در ۲۵ اسکوپ هستیم.
جالب است بدانید با توجه به ظرفیت قوی آزمایشگاه مرجع، این مرکز از ابتدای شیوع کرونا در کشور یعنی اسفندماه سال ۹۸ به عنوان یکی از اولین آزمایشگاه‌های مولکولی کشور برای تأییدیه تشخیص کرونا و نیز عضویت در شبکه مولکولی تشخیص کرونا، معرفی شد.
ابتدای گفت‌وگو اشاره کردید این آزمایشگاه به عنوان یکی از اولین مراکز برای تأیید تشخیص کرونا معرفی شد. اقدامات مرکز شامل چه مواردی است؟
باید بگویم پدیده عالمگیر ویروس کووید ۱۹ به خوبی نقش درمان سازمان را در استفاده از ظرفیت آزمایشگاه مرجع برای مدیریت بحران کرونا، آشکار کرد. اقدام به موقع دکتر علی شیرین، رییس سابق این آزمایشگاه در راه‌اندازی بخش تشخیص کرونا، افتخار حضور آزمایشگاه مرجع تأمین‌اجتماعی را در رده اولین آزمایشگاه‌های مولکولی کشور برای تأیید تشخیص کرونا، رقم زد. بی‌تردید این موفقیت، فرصتی را ایجاد کرد تا خدمات صادقانه کارکنان بخش کرونای آزمایشگاه در تشخیص، آموزش و مشاوره، جان بسیاری از هم‌میهنان ما را حفظ کند. از اقدامات مهم این دوره می‌توان به انجام حدود ۴۰ هزار آزمایش کرونا در ۲ هزار و ۵۰۰ شیفت کاری که در روزهای پیک به ۲۰۰ آزمایش هم می‌رسید، اشاره کرد. همچنین از ابتدای کرونا، پوشش خدمات آزمایشگاهی پنج بیمارستان تهران از سوی این مرکز انجام شد. تهیه راهنمای مجلد توسعه آزمایشگاه‌های مولکولی کشور و راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مولکولی در استان‌های معین از دیگر اقدامات این دوره به شمار می‌رود. برگزاری کارگاه آموزشی به مدت یک هفته برای هر آزمایشگاه، مشاوره در طراحی فضا و تجهیزات سه آزمایشگاه مولکولی و بازرسی و تأیید آن، راه‌اندازی و گرفتن تأییدیه انستیتو پاستور برای سه آزمایشگاه مولکولی کشور و برگزاری ویدئو- کنفرانس برای آشنایی کارکنان آزمایشگاه با تست‌های تشخیص مولکولی کووید۱۹ سایر اقدامات این مرکز را در همه‌گیری کرونا تشکیل می‌دهد.
همان‌طور که اشاره کردید، یکی از دلایل مهم فعالیت آزمایشگاه‌های مرجع را افزایش کیفیت آزمایش‌ها تشکیل می‌دهد. به طور خاص، چه اقداماتی برای این منظور انجام شده است؟
بهتر است این سؤال را از منظر میکروب‌شناسی پاسخ دهم. یکی از مباحث مهم در کنترل کیفی بخش میکروب‌شناسی آزمایشگاه‌های پزشکی، کسب اطمینان از کیفیت محیط‌های کشت میکروبی و روش‌های انجام آزمایش است. برای این منظور، دسترسی به سوش‌های میکروبی استاندارد و شناخته شده بسیار ضروری است و این مرکز از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان دی ۲۶۰ نمونه سوش برای مراکز آزمایشگاهی ارسال کرده است. در کنار این اقدام با ارائه مشاوره‌های لازم، امکان استقرار سیستم جامع کنترل کیفی از جمله روش‌های انجام تست تشخیصی، معرف‌ها و محیط کشت، آنتی‌سرُم‌ها و دیسک‌های آنتی‌بیوتیکی در بخش میکروب‌شناسی فراهم شده است. می‌توان گفت، آزمایشگاه مرجع به عنوان مرکز رفرانس علمی برای رفع مشکلات تشخیصی مراکز ملکی عمل می‌کند.
بنابراین برخورداری از خدمات مشاوره و آموزش نقش مهمی تحکیم جایگاه مراکز آزمایشگاهی دارد. جزئیات این آموزش شامل چه مواردی است؟
ارائه مشاوره و آموزش به آزمایشگاه‌های مراکز درمانی تابعه سازمان در زمینه‌هایی مانند پیاده‌سازی استانداردهای ملی و بین‌المللی و الزامات قانونی انجام می‌شود. همچنین مواردی مانند تهیه تجهیزات و مواد مصرفی مناسب، ایجاد فعالیت جدید، یکسان‌سازی روش‌های آزمایش، افزایش یا کاهش سطح خدمات و رفع مشکلات فنی از مهمترین فعالیت آزمایشگاه مرجع را تشکیل می‌دهد. بی‌شک این خدمات در افزایش کارایی آزمایشگاه‌ها بسیار مؤثر است. لازم به یادآوری است بخشی از آموزش‌های غیرحضوری هم وجود دارد؛ از جمله اینکه فایل‌های آموزشی تدوین و بارگذاری می‌شود و برای این منظور ۱۹۸ فایل در زمینه هماتولوژی، بیوشیمی، بانک خون، تجزیه ادرار، انگل‌شناسی، ایمونولوژی و سرولوژی تهیه شده است. در سال ۱۴۰۱ نیز دستورالعمل آنالیز و گزارش‌دهی بیوشیمی، راهنمای تشخیص پلاسمویوم‌ها، توضیح آنالیز آماری گزارش انگل‌شناسی، سی. ال. اس. آی ۲۰۲۲ قسمت اول و دوم و سی. سی. وی در بیوشیمی ارائه شده است. همچنین تهیه پوسترهای آموزشی، برگزاری وبینار و ویدئو-کنفرانس، آموزش‌های حضوری برای مدیریت درمان‌های مختلف از جمله سمنان، یزد، خراسان رضوی، تهران، سیستان و بلوچستان، کرمان، فارس و گیلان، آموزش‌های تلفنی ۵۹۷ مورد از ابتدای امسال تا پایان دی‌ماه، بازدید و ممیزی از مراکز ملکی، ارائه مقالات علمی و معتبر و مشارکت در تدوین کتاب‌ها و گایدلاین‌ها و انجام آزمایش‌های فوق‌تخصصی، تخصصی و عمومی (از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان دی‌ماه، حدود ۳۵۰ هزار آزمایش برای حدود ۵۴ هزار نمونه ارسالی انجام شد) از دیگر اقدامات این مرکز را تشکیل می‌دهد.
مهمترین برنامه‌های در دست اجرای آزمایشگاه مرجع را چه مواردی تشکیل می‌دهد؟
برنامه‌های بسیاری در دست تهیه قرار دارد که در اینجا می‌توانم به مهمترین موارد اشاره کنم. در حال حاضر ۲۰ برنامه عملیاتی شامل آموزش کل کشور، استانداردسازی، ارزیابی شاخص‌های عملکردی کشور، راه‌اندازی تست تخصصی، ارزیابی خارجی کیفیت و کنترل کیفی پیگیری می‌شود که ۶۵ درصد این امور تا دی‌ماه امسال طبق برنامه اجرایی شده است.
و کلام آخر...
برآنیم به عنوان یک آزمایشگاه رفرنس، سطح امتیاز آزمایشگاه‌های مراکز ملکی سازمان را ۱۵ درصد تا پایان سال ۱۴۰۵ افزایش دهیم. همچنین تا پایان سال مذکور بتوانیم ۸۰ درصد آزمایش‌های تخصصی و فوق‌تخصصی تحت پوشش سازمان را تا پایان سال مذکور، ساماندهی کنیم و تعداد هزار و ۵۰۰ آزمایشگاه خدمات گیرنده آزمون مهارت‌آزمایی را تحت پوشش داشته باشیم. معتقدم راه بهبود کیفیت را پایانی نیست و امید است با همکاری کارکنان آزمایشگاهی شاهد افزایش کیفی‌وکمّی هرچه بیشتر فعالیت خانواده آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی سازمان تأمین اجتماعی باشیم.
نظر شما