در این رابطه با دکتر علی فرجام، روانشناس اجتماعی گفتگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
لطفا بفرمایید بیش‌فعالی چیست و به چند دسته تقسیم می‌شود؟
اختلال نقص توجه یا بیش‌فعالی شایع‌ترین اختلال روانی است که کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلال رفتاری شایع است و حدود ۸ تا ۱۰ درصد کودکان به آن مبتلا هستند. زمانی می‌توان گفت کودک به بیش‌فعالی مبتلاست که دارای علائمی مانند اختلال نقص توجه باشد به‌طوری که ارتباطش با سایر افراد یا وضعیت شغلی یا تحصیلی‌اش را دچار مشکل کند. احتمال تشخیص این اختلال در پسران سه برابر دختران است، سه دسته اصلی از انواع بیش فعالی در کودکان شامل این موارد است: کودکانی که به طور عمده بی‌توجه هستند یعنی فقط علائم بی‌توجهی دارند و علائم بیش‌فعالی در آن‌ها یا وجود ندارد و یا بسیار ناچیز است. دسته دیگر از کودکان علائم بیش‌فعالی تکانشگری را نشان می‌دهند و دارای علائم بی‌توجهی هم هستند و دسته سوم که نوع ترکیبی بیش‌فعالی است که این نوع از متداول‌ترین انواع بیش‌فعالی در کودکان محسوب می‌شود که علائم بی‌توجهی، حواس‌پرتی و بیش‌فعالی تکانشگری را همزمان دارند.
علت ابتلا به این بیماری چیست؟
علت دقیق بیش‌فعالی در کودکان هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما بررسی‌های انجام شده حاکی از این است که بیش‌فعالی نوعی اختلال ژنتیکی و بیولوژیکی بر پایه مغز است و در یک‌سوم موارد حداقل یکی از والدین فرد مبتلا علائم مشابهی را داشته است. معمولا در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی، میزان سطوح پایینی از ماده شیمیایی دوپامین در مغز وجود دارد. همچنین، مطالعات تصویربرداری مغز نشان می‌دهد که متابولیسم مغز در کودکان مبتلا به این اختلال در قسمت‌هایی از مغز که مربوط به کنترل توجه و قضاوت اجتماعی است، کاهش می‌یابد. علاوه بر ژنتیک، عوامل زیر نیز در به‌وجود آمدن بیش فعالی موثرند که عبارتند از : آسیب مغزی، قرار گرفتن در معرض محیط آلوده با سرب در دوران بارداری یا در سنین جوانی، مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری، زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد.
بیش‌فعالی دارای چه علایمی است؟
کودکان بیش فعال معمولا دارای علایمی مانند پرتحرکی، نداشتن تمرکز، حالت‌های تکانشی، لجبازی، بدون فکر صحبت کردن، ناتوانی در کنترل هیجانات مثبت و منفی، بیشتر از خود به دیگران اهمیت دادن، تنوع‌طلبی و ریسک‌پذیری هستند. معمولا اختلال به طور مشخص سیستم عصبی را درگیر می‌کند و فعالیت‌های تکانشی از اراده دانش‌آموز خارج می‌شود. مشکل نداشتن تمرکز و اختلال توجه تنها مختص دانش‌آموزان بیش‌فعال نیست. گونه‌ای دیگر از این عارضه که شیوع بیشتری در دختران دارد بدین شکل است که مشکلات رفتاری دانش‌آموز کمتر از ضعف در تمرکز و یادگیری‌اش است و از آنجا که اعمال تکانشی شدید مانند پرخاشگری و لجبازی ندارد، خانواده و مدرسه دیرتر متوجه مشکل می‌شوند البته در این مدت ممکن است دانش‌آموز ضعیف و گوشه‌گیر شود. افسردگی، اضطراب، مشکلات بین فردی مثلا در محل کار یا انتخاب همسر و زندگی مشترک، اختلالات رفتاری، اعتماد به نفس پایین و سوءمصرف مواد در کودکان و بزرگسالان مبتلا به بیش‌فعالی شایع است.
علائم این اختلال معمولا در چه سنی خودش را نشان می‌دهد؟
این اختلال معمولاً در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و اغلب تا بزرگسالی ادامه پیدا می کند. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی ممکن است در توجه و کنترل رفتارهای سریع و ناگهانی دچار مشکل شوند، بیش از حد فعال باشند، یا بدون فکر کردن در مورد تبعات رفتارهای خود، عمل کنند. علائم بیش فعالی در کودکان؛ معمولاً در هفت سالگی آشکار می‌شود و در سن پیش دبستانی بسیار شایع است. بی‌توجهی یا کمبود توجه ممکن است تا زمانی که کودک به مدرسه نرفته است، قابل تشخیص نباشد. به طورکلی، امکان تشخیص این بیماری در کودکان خردسال یا نوپا وجود دارد، اما تشخیص این اختلال باید با احتیاط انجام شود. در کودکان بسیار خردسال، بیش‌فعالی ممکن است به صورت اختلال انجام کار در منزل و یا مدرسه، عدم تمرکز در انجام فعالیت، پرش از روی مبلمان و یا بالا رفتن از کابینت‌ها مشاهده شود. کودکان بیش فعال و تکانشگر، ممکن است رفتار پرخاشگرانه‌ای از خود نشان دهند. چون به طور کامل یاد نگرفته‌اند که به ناامیدی یا تحریک‌پذیری پاسخ مناسب دهند.
این کودکان در مدرسه با چه مشکلاتی روبرو هستند؟
درس خواندن این کودکان در مقایسه با همسالانشان از بی‌نظمی، آشفتگی و فراموشی بیشتری همراه است. دائما والدین و معلم‌ها متوجه می‌شوند که این کودکان در گوش‌کردن به صحبت‌ها مشکل دارند، تمرکز ندارند و به راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شوند. در اتمام تکالیف روزانه مشکل داشته و بیشتر از همسالانشان فعالیت‌هایشان را تغییر می‌دهند و کمتر کاری را به اتمام می‌رسانند. مشکلات این کودکان به صورت بی‌قراری و فعالیت بیش از حد مشخص می‌شود. آنان با سرو صدای زیادی بازی می‌کنند، زیاد حرف می زنند و فعالیت‌های دیگران را بهم می‌زنند.
چه رفتارهایی باعث تشدید این اختلال می‌شود؟
یکی از مهمترین رفتارهایی که باعث تشدید اختلال بیش‌فعالی در کودکان می شود تماشای زیاد تلویزیون، مشاجرات والدین یا عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر و هرج و مرج خانوادگی و مصرف زیاد قند و شکلات است.
راه‌های تشخیص این اختلال چگونه است؟
راه‌های تشخیص این اختلال به‌وسیله مصاحبه تشخیصی با کودک و یا فرد مبتلا به بیش‌فعالی است. البته راه‌های تشخیص این اختلال در افراد مختلف، متفاوت است؛ بنابراین، روانشناسان از معیارهای برای تشخیص این مشکل در افراد استفاده می‌کنند معمولا اطلاعاتی راجع به اوایل کودکی و مشکلات فعلی از خانواده یا مدرسه برای تشخیص لازم است.
آیا این اختلال درمان می‌شود؟
در بیش از نیمی از موارد این اختلال با افزایش سن و در دوران نوجوانی رو به بهبود می‌رود ولی ممکن است در بزرگسالی هم ادامه پیدا کند. در این صورت معمولا بیش‌فعالی تخفیف پیدا می‌کند ولی رفتارهای تکانشی، ضعف تمرکز و ریسک‌پذیری ممکن است بدتر شوند. انواع درمان بیش‌فعالی می‌تواند از مداخله رفتاری تا داروهای تجویزی متغیر باشد که با توجه به شدت و نوع بیماری مشخص می‌شود. این در حالی است که برای کمک به کاهش بیش‌فعالی و تکانشگری، بهبود توانایی تمرکز و یادگیری و همچنین هماهنگی فیزیکی داروهایی در دسترس هستند.
نظر شما