دیابت نوعی بیماری متابولیکی (مربوط به متابولیسم بدن) و از شایع‌ترین بیماری‌های غدد است. این عارضه با سطح قندخون بالا (گلوکز) و به دنبال نقص در ترشح انسولین یا عملکرد آن یا هر دو ایجاد می‌شود. سطح بالای گلوکز خون (هیپرگلیسمی) می‌تواند منجر به مشکلات جدی در سلامت شود. اگر قند خون ناشتا بالاتر از ۱۲۶ و قندخون دو ساعت بعد از غذا بالاتر از ۲۰۰ باشد، فرد مبتلا به دیابت است.
افراد مبتلا به دیابت دچار مشکلات بسیاری می‌شوند که رفع آنها به وقت و هزینه زیادی نیازمند است. تجربه زیسته مبتلایان به دیابت نشان می‌دهد این بیماری احتمال ابتلا به بیماری‌های دیگر را هم افزایش می‌دهد. پزشکان هم برای پیشگیری و کنترل عوارض این بیماری توصیه‌هایی دارند که روند بازگشت مبتلایان به دیابت به زندگی را تسهیل می‌کند.
تجربه زیستی مبتلایان به دیابت
نگار با ۴۱ سال سن، پنج سال است که دیابت دارد. او در گفت‌وگو با «آتیه‌آنلاین» می‌گوید: «دیابت در خانواده پدری‌ام ارثی است. من و خواهرم به دیابت نوع (۲) مبتلا شدیم. در ابتدا هیچ نشانه‌ای از این بیماری نداشتم. زمانی که پای‌ام زخم شد به متخصص مراجعه کردم و متوجه شدم قند خونم بالاست. در آزمایشم A۱C (میزان متوسط قند خون در سه‌ماه گذشته) ۸ درصد بود که نشان‌دهنده قند بالا بود. سپس تحت‌نظر متخصص غدد قرار گرفتم و برای پایین آمدن قند خونم در ابتدا ۱۰ واحد انسولین تزریق می‌کردم و به مرور زمان شروع به مصرف دارو کردم.»
نگار در ادامه اضافه می‌کند: «دفع پروتئین از کلیه، ضعف بینایی، ناراحتی‌های قلب و عروق از جمله مشکلاتی بود که قندخون بالا برایم به وجود آورد. در آخرین نوار قلبی و سی‌تی‌اسکن که انجام دادم، مشخص شد که به دلیل داشتن چربی خون و کلسترول بالا یکی از رگ‌های قلبم مسدود شده است. رعایت رژیم غذایی محدودکننده و وسوسه خوردن خوراکی‌های مختلف از جمله چالش‌هایی بود که با آن مواجه بودم.»
او که برای تغییر سبک زندگی‌اش مطابق با بیماری‌اش تحت‌نظر متخصص تغذیه قرار گفته، می‌گوید: «با شرکت در دوره‌های آموزشی اصول تغذیه‌ای و مدیریت استرس زیر نظر انجمن دیابت، روزانه با نیم ساعت پیاده‌روی و اندازه‌گیری قندخون در دفعات مشخص توانستم به وزن ایدئال برسم و قندخونم را کنترل کنم. خودمراقبتی، مدیریت مصرف کالری، فعالیت‌های بدنی، تبعیت از رژیم‌غذایی و مصرف دارو باعث افزایش کیفیت زندگی‌ام شد، به‌طوری که در حال حاضر قندخون ناشتایم ۱۳۰ است.»
مشکلات رعایت‌نکردن رژیم غذایی
هاجر بیمار دیابتی ۶۴ ساله‌ای است که ۱۰۵ کیلو وزن دارد و پنج سال است به دیابت مبتلا شده او می‌گوید: «دیابت در خانواده‌ام از طرف مادری ارثی است اما فرزندانم دیابتی نیستند. هیچ نشانه و علائمی از بیماریم نداشتم. برای چکاپ به آزمایشگاه مراجعه کردم و در برگه آزمایشم مشخص شد که قندخون دارم.»
عوامل زیادی سبب ابتلا به دیابت می‌شود که چاقی یکی از مهمترین آن است. امروزه کمتر کسی وجود دارد که رابطه چاقی و دیابت را نداند. هاجر از مشکلات و چالش‌هایش در مورد بیماریش می‌گوید: «غذا خوردن برایم تبدیل به یک کار عذاب‌آور شده. نمی‌دانم چه چیزی بخورم و از خوردن چه چیزی پرهیز کنم. از چاقی مفرط رنج می‌برم. بنا بر توصیه پزشکم برای کنترل و مدیریت دیابتم باید وزن خود را کم کنم و می‌دانم که این اضافه وزن برایم مخاطرات زیادی را به بار می‌آورد. برای رسیدن به وزن ایده‌آل باید ۴۰ کیلو وزن کم کنم. دستگاه تست قندخون ندارم که بتوانم آن را مدام کنترل کنم. اهل ورزش و رعایت رژیم غذایی نیستم.»
هاجر در ادامه از عوارض بیماریش می‌گوید: «اختلال دید، دوبینی، فشارخون بالا ،بیماری قلبی و عروقی، تکرر ادرار و پرنوشی دارم. زمانی که حالت گیجی و منگی به من دست می‌دهد برای کاهش قند خونم کمی چای دارچین و یا آب نارنج می‌خورم.»
در حال حاضر تحت نظر متخصص غدد هستم در ابتدا پیش‌دیابتی بودم و روزانه یک قرص مصرف می‌کردم ولیکن متأسفانه به مرور زمان به دلیل بی‌تحرکی، آشنا نبودن به اصول تغذیه‌ایی مناسب و همچنین داشتن استرس، قندخونم افزایش یافت و در حال حاضر روزانه شش قرص مصرف می‌کنم.»
دو گروه دیابت را بهتر بشناسیم
دکتر فرید فتاحی، فوق‌تخصص غدد و پزشک کلینیک ابوریحان در بیان علل به وجود آمدن بیماری دیابت و انواع آن می‌گوید: «مجموعه‌ای از اشکالات در بدن باعث افزایش قند خون می‌شود. دیابت دو نوع است که به دو گروه «خودایمنی» و «غیرخودایمنی» تقسیم می‌شود.»
به گفته این فوق‌تخصص غدد در دیابت خودایمنی، بدن سلول‌های دلتا پانکراس را شناسایی کرده و آنها را غریبه می‌شناسد. در این حالت ترشح انسولین کاهش می‌یابد که دیابت «تیپ یک یا وابسته به انسولین» نامیده می‌شود. «دیابت تیپ ۲» معمولاً بی‌سروصدا و با علائمی خفیف ایجاد می‌شود. در مرحله اول می‌توان برای بیماران قرص تجویز کرد، اما ممکن است لازم باشد برای برخی از آنان در مراحل اولیه انسولین هم تزریق شود.
او اضافه می‌کند: «چاقی و کم‌تحرکی، فاکتورهای ژنتیکی و سابقه خانوادگی، از عوامل کاهش یافتن ترشح انسولین و بالا رفتن قندخون است. از دیگر عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع (۲) سن است. در این حالت پس از ۴۵سالگی علائم بیماری ظاهر می‌شود. دیابت را نمی‌شود ریشه‌کن کرد زیرا با یک بیماری سروکار نداریم بلکه مجموعه‌ای از بیماری‌ها در نهایت باعث افزایش قندخون می‌شود.»
فتاحی درباره علائم و نشانه‌های دیابت می‌گوید: «این بیماری موزیانه و مخفی است و غالباً علائمی ندارد. مثلاً بیمار با عوارضی چون سوزش پا یا اختلال دید به پزشک مراجعه می‌کند و پس از آزمایش متوجه می‌شود که مبتلا به دیابت است. به‌طور کلی کاهش وزن، تکرر ادرار، پرنوشی، سوزش دست و پا، زخم‌هایی که دیر التیام می‌یابد، تاری دید، علائم و عوارض مغزی قلبی و عروقی، عفونت‌های قارچی در خانم‌ها و یا در لابه‌لای انگشتان، عوارض بیماری دیابت به شمار می‌رود.»
منجی‌ای به نام رژیم غذایی و ورزش
او درباره تغذیه مبتلایان به دیابت هم به آنان توصیه می‌کند: «تغذیه بیماران دیابتی باید سالم، متنوع و متشکل از تمام مواد غذایی موجود در گروه‌های اصلی غذایی باشد و اگر همه مردم رژیم غذایی افراد دیابتی را رعایت می‌کردند به بسیاری از بیماری‌ها مبتلا نمی‌شدند.»
به گفته این فوق‌تخصص غدد «شکر خالص برای بیماران دیابتی ممنوع است. یعنی چیزی که به آن شکر خالص افزوده می‌شود مثل نوشابه، کمپوت و... اما بقیه مواد غذایی به شرطی که شکر نداشته و با چربی زیاد همراه نباشد، به‌راحتی قابل استفاده است. میوه و فرآورده‌های طبیعی مثل عسل، خرما و... برای افراد دیابتی کاملاً مجاز است، فقط باید به مقدار کافی مصرف شود. همچنین کربوهیدرات باید تا میزان ۵۵ درصد کل نیاز کالری روزانه باشد و به همراه فیبر مصرف شود. خوردن پروتئین بلامانع بوده و از چربی‌های اشباع شده کمتر استفاده شود.»
فتاحی در مورد تأثیر ورزش بر بیماران دیابتی و نحوه ورزش کردن این گروه می‌گوید: «ورزش کردن در افراد دیابتی به کنترل بهتر قندخون کمک می‌کند و حساسیت به انسولین در بدن را افزایش می‌دهد. بیماران دیابتی باید به شیوه صحیح و اصولی ورزش کنند. قبل از ورزش کردن، شروع به گرم کردن خود کنند. ممکن است ورزش کردن برای برخی افراد دیابتی که سن بالایی دارند و یا مبتلا به بیماری قلبی و عروقی هستند، باعث به وجود آمدن حوادث قلبی- عروقی شود. اگر قند خون آنها کنترل نباشد ورزش به عنوان استرس بدنی برای این افراد محسوب شده و باعث افزایش قند خون‌شان می‌شود. از سوی دیگر اگر قندخون خیلی خوب و سریع کنترل شده باشد ورزش می‌تواند باعث افت قند شود. اگر قند خون فرد دیابتی کنترل شده باشد، هر نیم ساعت یک‌بار می‌تواند ۳۰ گرم قندی که همراه با فیبر است مثلاً یک نصف سیب مصرف کند.»
وضعیت پوشش بیمه‌ای داروهای دیابتی
او با اشاره به آمار دیابت در جهان می‌گوید: «بیماری دیابت با روند افزایشی در سراسر جهان روبه‌رو است، بر طبق آمار جهانی در حال حاضر حدود ۳۵۰ میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند و این آمار تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۶۰۰ میلیون نفر در جهان خواهد رسید. در واقع حدود ۱۰ درصد افراد دیابت دارند و دو سوم این افراد نمی‌دانند که مبتلا به دیابت هستند.»
فتاحی همچنین به پوشش بیمه‌ای داروهای دیابت و دستگاه تست قندخون اشاره می‌کند و می‌افزاید: «اکثر داروهای دیابت تحت‌پوشش بیمه قرار دارند. دستگاه تست قندخون در هیچ‌جای دنیا تحت‌پوشش بیمه نیست چون بار مالی زیادی برای بیمه‌ها دارد و هزینه‌بر است. توصیه ما به بیماران این است که به جای استفاده از دستگاه‌های تست قند خون خارجی و قدیمی که نوارهای آنها کمیاب است و با قیمت گران به فروش می‌رسد، از دستگاه‌های تست قند داخلی استفاده کنند که با کیفیت عالی و شناسنامه‌دار تولید شده و نوارهای آن هم فراوان است.
سبک زندگی شهرنشینی که شامل مصرف زیاد کالری، شیوع چاقی و کم‌تحرکی است، یکی از عوامل خطر دیابت به شمار می‌رود. بیماران دیابتی با اصلاح سبک زندگی و فعالیت‌های بدنی در کنار رژیم غذایی درست و مصرف به‌موقع داروها می‌توانند قندخون خود را کنترل کنند. آنها باید تلاش کنند خود را به وزن ایدئال برسانند زیرا یکی از عوامل بروز دیابت اضافه‌وزن و چاقی است.
شاید بسیاری از افراد دیگر هم مانند نگار هرگز فکر نمی‌کردند به این بیماری مبتلا شوند اما دیابت بیماری خاموشی است که برای دوری از آن باید آزمایش‌های دوره‌ای را جدی گرفت. اما اگر کسی به این بیماری مبتلا شد باید بداند که با رژیم غذایی مناسب و ورزش می‌تواند این بیماری را کنترل کند. افراد دیابتی باید فعالیت بدنی (۱۵۰ دقیقه در هفته یا روزی نیم‌ساعت پیاده‌روی) را در برنامه روزانه خود داشته باشند. سیگار برای افراد دیابتی به منزله سم است، بنابراین باید از مصرف آن اجتناب کنند. افراد مبتلا به دیابت باید سالی حداقل دو بار قندخون خود را چک کنند. همچنین مصرف سبزیجات و مدیریت استرس در کنترل قندخون حائز اهمیت است و انجام معاینات دوره‌ای از شبکیه چشم، قلب و کلیه ضرورت دارد. رعایت همین اصول ساده نه تنها می‌تواند از ابتلا به این بیماری جلوگیری کند که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی مبتلایان هم کمک کند.
نویسنده: اکرم خاکپور
نظر شما