لطفا در مورد مراقبت‌های بارداری و اینکه شامل چه اقداماتی است توضیحاتی بفرمایید؟

مراقبت‌های بارداری از مهمترین عواملی است که در نتایج بارداری، موثر بوده و زایمانی ایمن و سلامت را تضمین می‌کند. ارایه مراقبت‌های دوران بارداری در حیطه زنان علاوه بر این که مقرون به صرفه است، باعث حفظ و ارتقای سلامت مادر و جنین و درنتیجه سلامت کل خانواده و افزایش جمعیت جامعه می‌شود. در واقع منظور از مراقبت‌های دوران بارداری اقداماتی است که طی آن، مجموعه‌ای از آزمایش‌ها، معاینات ادواری و آنالیزهای پاراکلینیکی بر روی مادر انجام می‌گیرد. این اقدامات با هدف تشخیص علائم نیازمند توجه، مراقبت ویژه برای مادر و جنین، ارجاع بهنگام جهت درمان، پیشگیری از بروز عوارض بارداری و زایمان، کاهش احتمال مرگ و میر و نهایتا آماده‌سازی مادر برای زایمان صورت می‌پذیرد. از این رو زنان حامله به منظور راحت‌تر سپری کردن دوران بارداری خود و داشتن زایمانی موفق، باید در این دوران بهداشت فردی، رژیم غذایی مناسب، تحرک کافی و کلیه دستورالعمل‌های توصیه شده از سوی پزشک و مامای معالجشان را به درستی رعایت کنند.

هدف از مراقبت‌های پیش از بارداری چیست؟

دریافت مراقبت پیش از بارداری در زنان در سنین باروری باید مورد توجه قرار گیرد. بسیاری از عوامل محیطی، شغلی، طبی، رفتاری می‌توانند بر روی مادر و جنین تاثیر بگذارند. هدف از مراقبت، کاهش مخاطرات شناسایی شده با استفاده از آموزش، مشاوره و مداخلات لازم است. در اولین مراجعه زنان، پس از گرفتن شرح حال و ارائه مراقبت‌ها توسط ماما، معاینه پزشک باید انجام شود. در این معاینه، پزشک ضـمن انجام معاینه فیزیکی، پرونده مادر (شـرح حال و ارزیابی) و نتیجه آزمایش‌ها و ســونوگرافی (در صـورت وجود) را بررسـی و نتیجه ارزیابی کامل خود را در قسمت مربوط در فرم مراقبت پیش از بارداری ثبت می‌کند. در صورت تشخیص عارضه یا بیماری، نحوه ادامه مراقبت‌ها با نظر پزشک یا ماما تعیین می‌شود و لازم است تا زمان کنترل یا بهبود عارضه، بارداری به تعویق افتد. در صورتی که مادر در زمان مراقبت پیش از بارداری، عارضه یا بیماری خاصی ندارد، انجام یک بار مراقبت در سال تا زمان بارداری، کافی است. اعتبار آزمایش پیش از بارداری یک سال است. در صورتی که طی این مدت فرد باردار شد، برای انجام آزمایش نوبت اول بارداری، با توجه به نتایج آزمایش پیش از بارداری، نظر پزشک ماما و تاریخ انجام آزمایش، تصمیم‌گیری می‌شود.

زنان قبل از بارداری باید چه نکاتی را رعایت کنند؟

معمولا مصرف روزانه ٤٠٠ میکروگرم اسید فولیک ترجیحاً یک ماه قبل از بارداری تجویز می‌شود. معاینه دهان و دندان هم از نظر وجود جرم، پوسیدگی، التهاب لثه، عفونت دندانی و آبسه بررسی می‌شود. مرحله بعد معاینه فیزیکی است. بررسی اسکلرا (قسمت سفیدی چشم است که درامتداد قرنیه میباشد و تا پشت چشم و تا عصب بینایی ادامه می یابد) از نظر زردی و ملتحمه چشم از نظر کم‌خونی - بررسی پوست از نظر بثورات - لمس قوام و اندازه غده تیروئید و بررسی ندول‌های تیروئید (حتما توسط پزشک انجام شود)، سمع قلب و ریه از نظر وجود سوفل‌ها، آریتمی، ویزینگ، رال (حتما توسط پزشک انجام شود) معاینه پستان‌ها از نظر قوام، ظاهر (اندازه و قرینه‌گی، تغییرات پوستی)، وجود توده (محل، قوام، اندازه، چسبندگی) و خروج هر نوع ترشح از پستان (خونی، چرکی). بررسی اندام‌های تحتانی از نظر وجود ادم و ناهنجاری اسکلتی - وضعیت ظاهری لگن از نظر تغییر شکل‌های محسوس مانند راشیتیسم، فلج بودن و یا اسکلیوزیس (انحراف ستون فقرات) و بررسی اندام تناسلی به منظور بررسی عفونت، توده، وضعیت رحم و ضمائم آن انجام می‌شود.

مراقبت‌های بارداری از چه زمانی شروع می‌شود و شامل چه مراحلی است؟

مراقبت‌های بارداری پس از مثبت شدن آزمایش بارداری ارایه می‌شود. نتیجه آزمایش‌های بارداری می‌بایست در فرم مراقبت بارداری، به طور دقیق ثبت شود. مراقبت‌های معمول بارداری طی ٨ بار ملاقات در دو نیمه اول و دوم بارداری (٢ ملاقات در نیمه اول و ٦ ملاقات در نیمه دوم) به مادر ارایه می‌شود. زمان ملاقات‌های معمول بارداری عبارتست از: هفته ٦ تا ١٠، هفته ١٦ تا٢٠، هفته ٢٤ تا ٣٠، هفته ٣١ تا ٣٤، هفته ٣٥ تا ٣٧، هفته ٣٨، هفته ٣٩ و هفته 40 بارداری. زمان ملاقات‌های مادر بر اساس «هفته بارداری» تعیین می‌شود که این زمان نیز باید با سن بارداری مادر مطابقت داشته باشد. سن بارداری از زمان اولین روز آخرین قاعدگی مشخص می‌شود و در صورتی که مادر تاریخ آخرین قاعدگی خود را نمی‌داند، باید در اولین فرصت برای تعیین سن بارداری (اندازه ارتفاع رحم، انجام سونوگرافی در ١٢ هفته اول و ...) اقدام شود. در اولین مراجعه مادر باردار در هر هفته بارداری، پس از گرفتن شرح حال اولیه متناسب با هفته بارداری مراقبت ارائه می‌شود. در اولین مراجعه مادر باردار، در مراکز و پایگاه‌های سلامت پس از ارائه مراقبت‌ها توسط ماما، معاینه پزشک باید انجام شود. سه ماهه اول بارداری را تا پایان هفته ١٤ بارداری، سه ماهه دوم را از هفته ١٥ تا پایان هفته ٢٨ بارداری و سه ماهه سوم را از هفته ٢٩ تا زمان زایمان در نظر گرفته می‌شود. به منظور ترویج زایمان طبیعی و آموزش مادران در مورد فرایند زایمان، مادر از هفته ٢٠ بارداری به کلاس‌های آمادگی برای زایمان معرفی می‌شود.

لطفا در مورد مراحل بارداری هم توضیحاتی بفرمایید؟

سه ماهه ابتدایی بارداری، در حقیقت شروع نمو و شکل‌گیری جنین است و نیاز به مراقبت‌های خاص این دوران دارد. با فرا رسیدن سه ماهه دوم بارداری، جنین رشد کرده و قاعدتا شکم برجسته خواهد شد. این در حالی است که در سه ماهه دوم بارداری ، خستگی و حالت تهوع صبحگاهی که از بارزترین نشانه‌های سه ماه اول بارداری محسوب می‌شوند، تدریجا از بین رفته و فرد انرژی سابق خود را باز می‌یابد. البته این بدین معنا نیست که سه ماهه دوم بارداری، نیازمند مراقبت‌های خاصی نیست، بلکه به دلیل تسریع رشد جنین در ۳ ماهه دوم حاملگی، مادر باید جهت اطمینان از روند رشد جنین و همچنین دریافت مراقبت‌های بارداری مناسب با وضعیت خود نسبت به انجام سونوگرافی‌هایی که برای وی تجویز می‌شود، اقدام کرده و مراقبت‌های مختص این دوران را نیز به درستی رعایت کند. و اما مراقبت‌های سه ماهه سوم بارداری، بسیار حائز اهمیت است و نیازمند انجام چکاپ‌های منظم هفتگی است. در این دوران باید فشار خون و اضافه وزن مادر، ضربان قلب و حرکات جنین، وضعیت قرارگیری جنین، تغییرات دهانه رحم و مواردی از این قبیل مورد بررسی قرار گیرند؛ در نتیجه سه ماهه سوم بارداری نیاز به مراقبت‌های بیشتری دارد.

لطفا در مورد تغییرات خاص در دوره بارداری توضیحاتی بفرمایید؟

معمولا در اوایل دوران بارداری تغییرات زیادی در زنان به‌وجود می‌آید که عبارتند از:

تغییرات در خلق و خو: تغییرات در خلق و خو و احساسات مادر به‌وجود می‌آید که امری طبیعی است. در سه ماه دوم بارداری به دلیل حس حرکات جنین دوره لذت‌بخشی برای زنان خواهد بود . اما در ماه‌های آخر حاملگی معمولا مادر بی حوصله و عجول می‌شود.

حالت تهوع : یکی از اولین نشانه‌های حاملگی که معمولا بعد از ۴ ماهگی بهبود می‌یابد حالت تهوع است. این حالت معمولا در اوایل صبح بیشتر است. برای کم‌کردن این حالت بهتر است قبل از برخواستن از رختخواب مقداری نان و یا بیسکویت میل کنند. مصرف غذا به مقدار کم و در دفعات زیاد در طول روز توصیه می‌شود.

تکرر ادرار: در اواخر بارداری به دلیل پایین‌آمدن سر جنین به داخل لگن و فشار ناشی از آن تکرر ادار دیده می‌شود. در صورتی که تکرر ادرار به همراه سوزش و درد زیر شکم باشد نشانه عفونت ادراری است که باید به پزشک مراجعه کرد.

خستگی و خواب آلودگی: معمولا بیشتر زنان در اوایل حاملگی احساس خستگی و خواب‌آلودگی می‌کنند. این حالت به طور معمول از ماه چهارم به بعد برطرف می‌شود.

یبوست: در دوران حاملگی معمولا به دلیل تغییرات هورمونی و کندشدن حرکات روده و کاهش فعالیت جسمی دچار یبوست می‌شوند. مصرف زیاد مایعات در روز ( حدودا ۶ لیوان در روز)، استفاده از میوه و سبزیجات تازه و صرف عذاهای فیبردار برای جلوگیری از این حالت موثر است.

تنگی نفس: یکی دیگر از تغییرات ایجاد شده تنگی نفس در مادر است که به دلیل بزرگ‌شدن رحم و افزایش فشار آن به پایین ریه‌هاست . برای جلوگیری از این حالت، گذاشتن چند بالش زیر سر و شانه و قرار گرفتن به حالت نیمه‌نشسته و اجتناب از پرخوری توصیه می‌شود. در صورت زیادشدن این حالت به پزشک خود مراجعه کنید.

گرفتگی عضلات پا: معمولا در نیمه دوم بارداری به دلیل بزرگ‌شدن رحم و فشار روی اعصاب، گرفتگی عضلات پاها شایع است. با گرم نگه داشتن و ماساژ عضلات درد را کاهش دهید. در صورتیکه با اینکار گرفتگی عضلات رفع نشد، ممکن است به دلیل اختلال کلسیم باشد که باید به پزشک خود مراجعه کنند.

کمر درد و پشت درد: به طور معمول در برخی زنان بزرگ‌شدن رحم باعث انحراف مهره‌های کمر به سمت جلو می‌شود که با درد کمر و پشت همراه است. بهتر است در این دوران از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند خودداری کنید و از کمربندهای مخصوص بارداری استفاده کنید و همچنین حرکات ورزشی مناسب انجام دهید و این نواحی را گرم نگه دارید.

واریس: در دوران حاملگی به دلیل افزایش وزن بدن و سنگینی رحم، فشارهایی به سیاه‌رگ‌های پشت ساق پا و ران وارد شود و جریان خود را مختل کند که سبب بروز واریس می‌شود. می‌توان با استراحت‌کردن و نگه داشتن پاها (ساق پاها) بالاتر از سطح بدن فشار را بر این نواحی کم کرد. از ایستادن یا نشسن به مدت طولانی خود داری کنید.

درد کشاله ران: به دلیل بزرگ‌شدن رحم ممکن است برخی از خانم‌های باردار، دردهای مبهمی را در کشاله ران خود احساس کنند. اغلب این دردها با استراحت رفع می‌شود.

بی خوابی: با افزایش ماه‌های بارداری به دلیل بزرگ شدن شکم و حرکات جنین، درد پشت و کمر درد و تنگی نفس به تدریج خوابیدن برای مادر سخت می‌شود. نوشیدن یک لیوان شیر گرم قبل از رفتن به بستر، گذاشتن کیسه آب گرم و نخوردن غذاهای سنگین در رفع بی‌خوابی مؤثر است.

سوزش سر دل: یکی از شکایات شایع زنان باردار سوزش سر دل است که در اثر برگشت محتویات معده به مری است. این حالت در اکثر زنان باردار به صورت خفیف است که با مصرف غذای کم در وعده های زیاد در طول روز و کاهش مصرف غذاهای دیر هضم ،چرب و سرخ کرده و پر ادویه بهبود می‌یابد.

خارش: در سه ماه دوم بارداری به بعد به علت بزرگ شدن رحم، به تدریج عضلات و پوست شکم کشیده می‌شود. در بعضی از زنان سبب بروز خارش در نواحی شکم و سایر نواحی می‌شود. بهتر است لباس‌های گشاد و آزاد به تن کنید و در هنگام حمام‌کردن از آب گرم استفاده کنید و کمتر از صابون در محل‌های خارش استفاده کنید.