توضیحی درباره ضرورت تأسیس، سابقه فعالیت، شرح وظایف و حوزه عملکردی مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی بفرمایید. اساساً چه مأموریت‌هایی در حوزه عملکردی این مؤسسه تعریف شده است؟

مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی به استناد تبصره (31) بودجه سال 1372 سازمان تأمین‌اجتماعی در خردادماه این سال تأسیس شد. پس از طی مراحل قانونی در دی‌ماه سال مذکور به‌صورت مؤسسه غیرتجاری انتفاعی به ثبت رسید. نمایندگی‌های این مؤسسه در سراسر کشور فعالیت دارند.

فعالیت اصلی این مؤسسه برگرفته از ماده (47) قانون تأمین‌اجتماعی در ارتباط با بررسی دفاتر قانونی کارفرمایان جهت رسیدگی مطالبات پرداخت نشده در راستای دستمزدهای مستتر در هزینه‌های آنان است. ماده (47) قانون تأمین‌اجتماعی به صراحت تکلیف رسیدگی در این حوزه را مشخص کرده است. تأمین‌اجتماعی دو نوع بازرسی انجام می‌دهد؛ حوزه بازرسی کارگاهی با توجه به مقررات جاری، کارگاه‌های با تعداد کارگران زیر 50نفر را شامل می‌شود. در مورد کارگاه‌هایی با بالای 50نفر نیرو، بررسی دفاتر قانونی مورد توجه قرار می‌گیرد.

طبق ماده (47) قانون تأمین‌اجتماعی؛ «کارفرمایان مکلف‌اند صورت‌مزد و حقوق و مزایای بیمه‌شدگان، همچنین دفاتر و مدارک لازم را در موقع مراجعه بازرس سازمان در اختیار او بگذارند. بازرسان سازمان می‌توانند از تمام یا قسمتی از دفاتر و مدارک مذکور رونوشت یا عکس تهیه و برای کسب اطلاعات لازم به هر یک از رؤسا و کارمندان و کارگران کارگاه و مراجع ذی‌ربط مراجعه کنند. بازرسان حق دارند کارگاه‌های مشمول قانون را مورد بازرسی قرار دهند و دارای همان اختیارات و مسئولیت‌های مذکور در مواد (52) و (53) قانون کار خواهند بود. نتیجه بازرسی حداکثر ظرف یک‌ماه از طرف سازمان به کارفرما اعلام خواهد شد.»

کارفرما طبق مواد (42)، (43) و (44) قانون تأمین‌اجتماعی اگر به میزان مطالبات تعیین شده توسط تأمین‌اجتماعی اعتراض داشت، در هیأت‌های تشخیص مطالبات بدوی تشکیل شده در شعب سازمان و هیأت‌های تجدیدنظر در ادارات‌ کل استان‌ها و اداره تشخیص مطالبات، اعتراض مربوطه را اعلام می‌کند. طی تشریفات قانونی موارد مطرح شده رسیدگی می‌شود.

بر مبنای اساسنامه مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی موضوع فعالیت این مؤسسه، شامل نیازهای سازمان تأمین‌اجتماعی، بخش‌ها و واحدهای تابعه و فعالیت در امور خارج از سازمان با اولویت انجام امور مربوط به تأمین‌اجتماعی است، به نحوی که اختلالی در انجام امور مؤسسه نسبت به سازمان به وجود نیاید.

این فعالیت‌ها در زمینه حسابرسی، بازرسی و ارائه خدمات مالی و مشاوره مدیریت و تدوین، تأمین اصول و ضوابط حسابداری شامل امور مالی و حسابداری، حسابرسی ویژه، امور مشاوره و مالیاتی مدیریت و بیمه‌ای، طراحی نظام‌های اطلاعاتی مدیریت و حسابداری و استقرار سیستم و همکاری با شرکت‌ها و واحدهای طرف قرارداد جهت استقرار سیستم‌های طراحی شده انجام می‌گیرد.

همچنین بخش دیگری از اقدامات نظیر انجام مطالعات و تحقیقات در امور مالی، اقتصادی و سرمایه‌گذاری و نشر و اشاعه نتایج حاصله، انجام امور مربوط به انحلال و تسویه شرکت‌ها، نظارت مالی بر شرکت‌ها و مؤسسات، مشارکت با اشخاص حقیقی و حقوقی در زمینه انجام فعالیت‌های مذکور، استفاده از خدمات حرفه‌ای اشخاص و مؤسسات ذی‌صلاح عضو جوامع حرفه‌ای، انجام حسابرسی در امور بیمه‌ای و تهیه دستورالعمل‌های لازم برای تطبیق و اجرای مقررات و بخشنامه‌های تأمین‌اجتماعی در حوزه حسابرسی در این قالب می‌گنجد.

مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی بازرسی از دفاتر قانونی را جهت بررسی اینکه آیا کارفرما در ارتباط با مزایای قانون تأمین‌اجتماعی و هزینه‌های انجام شده، لیست افراد را به سازمان اعلام کرده یا خیر، انجام می‌دهد. هزینه‌های انجام شده توسط کارفرما طبق شرایط عمومی ‌دارای دستمزد است. با مرور زمان این نوع بازرسی به بازرسی رعایت تغییر موضع داده است.

مؤسسه فعالیت خود را در سه‌بخش انجام می‌دهد؛ عمده فعالیت آن درباره بازرسی دفاتر قانونی کارفرمایان مشمول قانون تأمین‌اجتماعی نظیر شرکت‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی است. همچنین حسابرسی داخلی در بخش‌های بیمه‌ و درمانی نیز در محدوده کاری این مؤسسه جای دارد و در این ارتباط گروه بازرسان حسابرسی داخلی فعالیت دارند. این نوع حسابرسی در ارتباط با درخواست تأمین‌اجتماعی در حوزه بررسی عملکرد واحدهای بیمه‌ای و درمانی استان‌ها صورت می‌گیرد. در این حوزه گزارش‌های لازم تهیه و برای اداره‌کل ارزیابی و پایش سازمان ارسال می‌شود. در صورت مشاهده اشکالات سیستمی، از طریق سیستم آی تی و شرکت مشاور مدیریت و خدمات ماشینی تأمین نسبت به حل آن اقدام می‌شود.

بخش دیگر فعالیت‌های مؤسسه مذکور به حسابرسی شرکت‌ها و مؤسسات مربوط است که براساس درخواست تأمین‌اجتماعی، حسابرسی ویژه یا بررسی در ارتباط با آنان انجام می‌شود. مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی درواقع به‌عنوان دیده‌بان در ارتباط با اصلاح امور و عملکرد شرکت‌ها و مؤسسات عمل می‌کند و گزارش مربوطه به معاونت درخواست‌کننده ارجاع می‌شود.

ما در این مؤسسه با توجه به ظرفیت‌ها و گروه‌های فعال، بخشی از کار را به‌صورت برون‌سپاری در دستور کار قرار می‌دهیم. این برون‌سپاری به‌طور معمول از سه طریق انجام می‌شود؛ بخشی از این رویه با همکاری مؤسسات عضو جامعه رسمی‌ حسابداران، بخش دیگر با مساعدت کارگزاری‌های رسمی‌ سازمان تأمین‌اجتماعی و قسمت دیگر کار در تعامل با همکاران استان‌ها صورت می‌گیرد.

هم‌اکنون در سطح کشور 48 مؤسسه فعال در حوزه درخواست بازرسی از دفاتر قانونی به شکل برون‌سپاری با مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی همکاری دارند. همچنین تعداد 138 کارگزاری حقیقی و حقوقی تأمین‌اجتماعی همکاری در زمینه‌ شناسایی مطالبات سازمان تأمین‌اجتماعی را اجرایی می‌کنند. کارکنان ادارات کل استان‌ها با ظرفیت متغیر بین 100 تا 1000 نفر انجام امور محوله در حوزه حسابرسی و شناسایی مطالبات را مدنظر قرار می‌دهند.

گزارشات تهیه شده از سوی این مجموعه همکاران، طی مراحلی توسط گروه‌های حسابرس مؤسسه در گروه‎‌ها بررسی، توسط مدیر گروه تأیید و برای بخش کنترل کیفیت ارسال می‌شود. پس از بررسی مجدد مدارک و مستندات و تأیید نهایی معاون، نامه پایانی یک گزارش از طریق مدیرعامل مؤسسه به معاونت درخواست‌کننده در سازمان ارسال می‌شود.

چه تعداد از کارگاه‌ها مشمول بازرسی می‌شوند؟

تمامی ‌یک میلیون و 300هزار کارگاه تحت‌پوشش سازمان تأمین‌اجتماعی مشمول درخواست بازرسی از دفاتر قانونی نیستند. حدود 70 تا 80درصد کارگاه‌های تحت‌پوشش تأمین‌اجتماعی با توجه به عدم دارا بودن دفاتر قانونی مورد بررسی مؤسسه قرار نمی‌گیرند. از 20 تا 30 درصد یعنی حدود 300هزار کارگاه به‌واسطه پیمانکاری بودن و قوانین و مقررات جاری سازمان تأمین‌اجتماعی مشمول بازرسی از دفاتر قانونی نمی‌شوند. پیمانکاران با دریافت مفاصاحساب ماده (38) قانون تأمین‌اجتماعی بر مبنای پرداخت حق‌بیمه به سازمان تأمین‌اجتماعی به‌طور خودکار مشمول بازرسی از دفاتر قانونی نمی‌شوند.

در مجموع در سال 1401 حدود 13هزار درخواست رسیدگی از دفاتر قانونی کارگاه‌های تحت‌پوشش تأمین‌اجتماعی داشتیم. تعداد بازرسی‌ از کارگاه‌ها به تعداد درخواست‌های رسیده به مؤسسه بستگی دارد. قبلاً بازرسی از دفاتر قانونی در بازه‌های 10ساله انجام می‌شد، اما از سال 1396 با مصوبه ستاد اقتصاد مقاومتی، سازمان تأمین‌اجتماعی صرفاً مجاز به بررسی آخرین سال مالی دفاتر قانونی کارفرمایان است. شروع آخرین سال مالی از برگزاری مجمع شرکت یا آخرین تاریخ ارسال اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی آغاز و تا یک‌سال ادامه خواهد داشت.

در دولت مردمی سیزدهم، چه سرفصل‌هایی در حوزه اقدامات مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی قرار داشته و چه اقداماتی برای سال آینده تدارک دیده شده است؟

در راستای بهبود مستمر و رسیدگی به درخواست‌های رسیده و جلوگیری از انباشت درخواست‌ها، با رویکرد منظم و برنامه‌ریزی شده و هدفمند با شعار«مؤسسه حسابرسی؛ مؤسسه هوشمند، هدفمند و هم‌افزا» با نگاه به خلق منابع و احقاق حقوق بیمه‌شدگان و تعالی سازمان تأمین‌اجتماعی و عمل به دستورات و بخشنامه‌های مورد تشکیک در حوزه موارد مشمول کسر حق‌بیمه، اقدامات را پیش برده‌ایم.

ما در قالب مؤسسه هوشمند با انجام اقدامات مختلف به سمت انجام امور بدون استفاده از کاغذ حرکت کرده‌ایم. به همین منظور بهره‌مندی روزافزون از فناوری آی‌تی را مورد نظر قرار داده‌ایم. در ارتباط با هدفمندی و هم‌افزایی نیز از مخاطبان و کارفرمایانی که کار آنان در سنوات گذشته به‌صورت کامل رسیدگی نشده و در جهت تکریم ارباب‌رجوع، مردم‌داری و مدارامداری، اقدامات لازم را در دستور کار داریم. رسیدگی به پرونده‌ها و بازرسی‌ها را با رویکرد منزلت انسانی، برخورد رئوفانه، عمل به دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های سازمان تأمین‌اجتماعی سرلوحه کار قرار داده‌ و تا حد زیادی از بروز تنش براساس قوانین پیشگیری کرده‌ایم.

مطالبات قطعی سازمان تأمین‌اجتماعی نیاز به هیچ‌گونه برخوردی با کارفرما ندارد. جامعه کارفرمایی از طریق سامانه غیرحضوری تأمین‌اجتماعی لیست حق‌بیمه ماهانه را ارسال می‌کند. در واقع مطالبات برآوردی اعلام نشده قابل اعتراض، مورد نظر کارفرمایان است. البته لیست هوشمند حق‌بیمه تاحدودی مشکلات موجود در این زمینه را برطرف کرده است.

مطالبات برآوردی از چند جانب به وجود می‌آید. ابتدا تفاوت لیست و بازرسی منجر به ایجاد مطالبات برآوردی تأمین‌اجتماعی از کارفرمایان می‌شود. لیست هوشمند، اختلافات بین بازرسی و کارگاه‌ها را به حداقل رسانده است. این مهم به وسیله مواردی شامل تشخیص شغل، روزهای کارکرد ارسالی حق‌بیمه و دستمزدهای مندرج در لیست‌ها تحقق پیدا می‌کند.

تفاوت لیست پیمان با ضریب پیمان در قراردادهای مشمول ضریب بخش دیگری از مطالبات برآوردی است. همچنین بخش عمده مورد فوق به مطالبات شناسایی شده توسط مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی مربوط می‌شود.

در مدت فعالیت 2.5ساله اخیر مؤسسه حسابرسی تأمین‌اجتماعی تلاش ما بر این بوده که نظام کنترلی داخلی را به حدی از بهبود عملکرد برسانیم تا اطمینان معقولی از کارایی و اثربخشی انجام فعالیت‌ها داشته باشیم. در سال‌های اخیر درخواست‌های بدون پالایش و ارزیابی از لحاظ اهمیت بازرسی و انباشت پروژه‌های بازرسی دفاتر قانونی به این واسطه و ریسک مربوط به بازرسی دفاتر قانونی با استناد به آخرین سال مالی، چالش‌هایی را برای مؤسسه در پی داشت. در این ارتباط با ایجاد حس مشارکت بین مؤسسه و کارفرمایان و رفع ایستگاه‌های مذکور، در 10ماهه امسال رشد 28درصدی منابع شناسایی شده و رشد 17درصدی پرونده‌های رسیدگی شده محقق شده است.

همین‌طور در دوره اخیر، با تقویت آموزش و نظارت، از انباشت پرونده‌ها در مؤسسه جلوگیری شده و به سمت شفاف‌سازی رفته‌ایم. دسته‌بندی گروه‌های بازرسی در راستای افزایش سطح وظایف محوله و انجام بهینه بازرسی و تعیین تکلیف پروژه‌های سنواتی از دیگر اقدامات این حوزه محسوب می‌شوند. بهبود مستمر و شفافیت، شناسایی و رفع ایستگاه‌هایی نظیر طولانی‌ شدن رسیدگی و تعامل با اتاق بازرگانی و مجامع صنفی را نیز می‌توان از دیگر فعالیت‌های مؤسسه حسابرسی در دوره جدید به‌شمار آورد.