در روانشناسی صنعتی که عنوان اصلی و اولیه این رشته است، روانشناس می‌کوشد از دیدگاه مدیریت در زمینه کارایی سازمانی و از طریق بهره‌گیری مناسب از منابع انسانی، عواملی را فراهم آورد که تا حد امکان کارایی سازمان‌ها و کارکنان افزایش پیدا کند. بنابراین طبیعی است که روانشناس صنعتی و سازمانی با موضوعاتی نظیر تجزیه و تحلیل شغل کارکنان، انتخاب و به کارگماری آنان در مشاغل مناسب، آموزش متصدیان مشاغل، ارزیابی عملکرد شغلی آنان و... سر و کار داشته باشند.
پس از آن روانشناسی سازمانی با تأثیرپذیری از روابط انسانی، شکل گرفت، تمرکز بخش سازمانی در مجموعه روانشناسی صنعتی و سازمانی بر افراد شاغل در سازمان، بیش از بخش روانشناسی صنعتی است. روانشناس سازمانی با فهم و درک رفتار آدمی در کار و افزایش رفاه، امنیت و سلامت کارکنان در محل کارشان سر و کار دارد که عبارت است از: نگرش کارکنان، رفتار کارکنان، فشار روانی شغلی و...
کارشناس ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی
در واقع موضوعات اصلی این رشته از روانشناسی به گونه‌ای است که نمی‌توان دقیقا مشخص کرد که ماهیت این موضوعات صنعتی است یا سازمانی.
برای مثال: مبحث انگیزش از یک طرف مربوط به روانشناسی صنعتی و موضوعات عملکرد شغلی کارکنان و از طرف دیگر مربوط به روانشناسی سازمانی و سلامت و رفاه کارکنان است.
به هر حال هر چند همیشه نمی‌توان عناوین روانشناسی صنعتی و سازمانی را از هم جدا ساخت. اما می‌دانیم که هر دو زمینه (صنعتی و سازمانی)، ماهیت گسترده این رشته را شکل داده‌اند و سعی داریم در مطالب جداگانه به طور مفصل به هر یک بپردازیم.
تحلیل شغلی یکی از مباحثی است که در زمینه روانشناسی صنعتی حائز اهمیت است که در این مطلب به آن خواهیم پرداخت.
تحلیل شغلی
به‌طور کلی به مجموعه‌ای از وظایف، کارها و تکالیفی که یک فرد برای انجام دادن آن استخدام می‌شود و می‌توان در قبال آن حق الزحمه‌ای را محاسبه و پرداخت کرد، شغل گفته می‌شود.
منظور از اصطلاح شرح شغل، مجموعه‌ای از داده‌ها یا مطالب اساسی مثل ارتباطات سازمانی و مسئولیت‌های افراد و... درباره هر یک از مشاغل مختلف یک سازمان است.
شرح شغلی به وسیله سازمان‌ها و برای دستیابی به هدف‌های خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد. چون ماهیت اطلاعات شغلی مورد نیاز هر سازمان با توجه به هدف‌ها، نیازها و برنامه‌های مورد نظر مدیریت آن سازمان تغییر می‌کند، بنابراین باید این انتظار را هم داشت که شیوه استفاده مدیریت سازمان‌ها از این نوع اطلاعات نیز متفاوت باشد.
در حقیقت به فنون و روش‌های مربوط به کسب و ارائه اطلاعات در زمینه وظایف و مسئولیت‌های متصدی هر شغل و ویژگی‌های شخصیتی لازم برای انجام دادن آن وظایف، تجزیه و تحلیل شغل گفته می‌شود.
تجزیه و تحلیل شغل را می‌توان هر نوع فعالیت مربوط به جمع آوری، منظم کردن و ارزیابی اطلاعات مربوط به کار و کارکنان سازمان دانست. برای مثال در زمینه مطالعه کارکنان و تجزیه و تحلیل شغل آنان با توجه به پاسخ‌های ارائه شده به سوال‌های زیر، می‌توان فعالیت‌های منظم انجام داد:
- متصدی هر شغل در رابطه با داده‌ها و مردم و اشیا چه اقداماتی انجام می‌دهد و وظایف او به تنهایی چیست؟
- متصدی شغل برای انجام دادن وظایف شغلی خود از چه فنون و روش‌هایی استفاده می‌کند؟
- برای انجام دادن موفقیت‌آمیز وظایف شغلی، متصدی شغل باید چه مهارت‌های شناختی، هیجانی و رفتاری داشته باشد.
با توجه به این سؤالات می‌توان عنوان کرد که تحلیل شغل روشی برای توصیف مشاغل و همینطور خصوصیات انسانی مورد نیاز برای آنها است.
هر تحلیل شغل رسمی دارای ۳ جزء است:
- راهکار باید نظام‌مند باشد؛ یعنی تحلیلگر راهکار خاصی را انتخاب و آن را دنبال کند
- شغل به اجزای کوچکتر تقسیم شود
- تحلیلگر، نتایج تحلیل را با یکی از روش‌های کتبی منتشر کند
تحلیلگر شغلی
در مطلب قبل اشاره‌ای به مجموعه فعالیت‌هایی که روانشناس صنعتی و سازمانی می‌تواند متمرکز شود داشتیم. یکی از موارد عنوان شده، تحلیل ماهیت شغلی یا تحلیل شغلی است. هدف تحلیلگر این است که وظایف یا مسئولیت‌های مهمی را شناسایی کند که در شغل مورد نظر باید انجام شود. از نحوه انجام دادن وظایف شغلی، درک دقیق به دست بیاورد و با ویژگی‌های فردی مورد نیاز برای انجام دادن وظایف شغلی آشنا شود.
به عبارت دیگر فرایند تحلیل شغلی کمک می‌کند درباره رفتارهای شغلی و دانش، توانایی‌ها، مهارت‌ها و تجربه‌های مورد نیاز برای انجام دادن این رفتارها اطلاعات سودمندی به دست بیاوریم. همچنین تحلیگر شغلی از طریق این فرایند نشان می‌دهد که عملکرد شغلی اعضای سازمان در چه سطحی باید باشد و دستیابی به این سطح از عملکرد شغلی مستلزم استفاده از کدام توانایی‌ها، مهارت‌ها یا تجربه‌ها است.
اطلاعات تحلیل شغل با هدف‌های متعد و جالبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اطلاعات می‌تواند مبنا و پایه‌ای برای پی‌ریزی سایر اقدامات و عملکردها باشد.
تحلیل شغل فقط از یک روش انجام نمی‌شود و راه های زیادی برای تهیه اطلاعات مختلف درباره مشاغل و ویژگی‌های انسانی مورد نیاز آنها وجود دارد. در مطلب بعدی به موضوعات اهداف تحلیل شغل و روش‌های انجام آن به طور مفصل‌تری خواهیم پرداخت.
نظر شما