احتمالا به یاد دارید که یکی از آخرین دفعاتی که زلزله تهرانی‌ها را از خانه‌هایشان بیرون کرد حدود نیمه شب شش دی ماه سال ۱۳۹۶ بود که خسارت مالی به بار نداشت، اما ۵۰ نفر مصدوم نتیجه آن زلزله هنگام خروج تهرانی‌ها از خانه‌هایشان بود. البته پس از آن هم زمین‌لرزه‌های اردیبهشت ۱۳۹۹ دماوند و مرداد ۱۴۰۰ بومهن و رودهن ترس از زیر آوار ماندن را در دل تهرانی‌ها بیدار کرد، اما باعث نشد مانند سال ۱۳۹۶ بسیاری آن شب یا حتی شب‌های بعد را بیرون از خانه‌هایشان سپری کنند.
ترسی به قدمت تاریخ
زلزله ترسی سابقه‌ای تاریخی در دل مردم ایران و تهران دارد. چرا که آخرین زلزله ویرانگر تهران در سال ۱۲۰۹ رخ داد. در اثر آن مناطق «شمیرانات» و «دماوند» تقریبا به طور کامل ویران شدند. همچنین حدود ۷۰ روستا در شرق جاجرود از بین رفتند که گفته می‌شود بیش از ۵۰۰ نفر در آن زلزله کشته شدند.
البته زلزله‌هایی مهیب‌تر از این هم در ایران اتفاق افتاده است. یکی از آنها زلزله شهرستان بوئین زهرا در سال ۱۳۴۱ با بیش از ۱۲ هزار کشته است. پس از آن حضور پررنگ غلامرضا تختی در جمع‌آوری کمک مردمی کمی از تلخی آن فاجعه کم کرد. دیگر زمین لرزه فاجعه بار ایران ۵ دی ۱۳۸۲ شهر بم و مناطق اطراف را لرزاند و ۳۴٬۰۰۰ تا ۵۰٬۰۰۰ کشته رکورد زمین‌لرزه پرتلفات تاریخ معاصر ایران را به خود اختصاص داد.
بر اساس مستندات تاریخی نیز پیش از آن زلزله دامغان در سال ۲۳۵ با بیش از ۲۰۰ هزار کشته و زلزله اردبیل در سال ۲۷۲ با ۱۵۰ هزار نفر کشته و رکورد پر تلفات‌ترین زلزله‌های ایران را به نام خود ثبت کرده‌اند، که شاید به خاطر گذشت بیش از هزار ساله از این زلزله‌ها کمتر کسی اطلاعاتی در موردشان داشته باشد.
اما اگر بخواهیم دیگر زلزله‌هایی را که در حافظه تاریخی هریک از ما جا خوش کرده نام ببریم بی شک نام رودبار و منجیل ، طبس، سرپل‌ذهاب ازگله، لرستان و.... را نام برد. اگر بخواهیم این لیست‌ها را با مرور خاطرات کامل کنیم قطعا نام‌های بسیار دیگری را نی‌توان به آن اضافه کرد.
ایران و کمربند زلزله
ایران یکی از کشورهایی است که روی کمربند زلزله‌های بزرگ جهان قرار دارد. دلایلی مانند موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌های گسلی، قدرت فنومنتال و مناطق شهری از جمله مواردی است که ریسک زلزله در ایران را افزایش می‌دهد. با این وجود بسیاری از ما در مورد زلزله اقدامات پیش و پس از زلزله چیز زیادی نمی‌دانیم. از این‌رو زلزله در برنامه‌ریزی‌های شهری و استانداردهای ساخت و ساز در ایران، باید نقش مهمی داشته باشد و اقدامات پیشگیرانه و آمادگی در برابر این رخ داد که به عنوان یکی الز بلایای طبیعی شناخته می‌شود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
موقعیت جغرافیایی
ایران در قسمتی از جهان قرار گرفته است که دو صفحه زمینی اصلی (صفحه آریان و هند) با یکدیگر برخورد دارند. این برخورد باعث ایجاد آبراهه هرمز و کوه‌های البرز شده و در عین حال، زلزله‌های فراوان در مناطق مختلف ایران را ایجاد می‌کند.
ویژگی‌های گسلی
همچنین به دلیل واقع شدن روی چندین گسل فعال، به طور منظم شاهد زلزله‌هایی با شدت‌های مختلف هستیم. گسل‌های بزرگی نظیر گسل مشا، گسل زاگرس و گسل خزر در ایران وجود دارند که هر کدام می‌توانند زلزله‌های قدرتمندی ایجاد کنند.
قدرت فنومنتال
زمین‌شناسی ایران نشان می‌دهد که فعالیت‌های زمینی و ساختارهای ژئومورفیکی، زمین‌لرزه‌های فراوانی در گذشته به وجود آورده‌اند، و این نشانگر خطر زلزله در آینده می‌باشد.
مناطق شهری
وجود شهرهای پرجمعیت و ساختارهای حساس در مناطق زلزله‌خیز، خطرات زلزله را برای جمعیت و زیرساخت‌های شهری افزایش می‌دهد.
چه باید کرد؟
به هر حال از آنجایی که ایران یکی از کشورهایی است که از نظر خطر زلزله با موقعیت ویژه‌ای روبه‌رو است و جزو مناطق زلزله‌خیز جهان به شمار می‌رود و در معرض فعالیت‌های زلزله‌زا قرار دارد باید آگاهی خود در مورد این رخ داد را افزایش دهیم. چون این موقعیت و ویژگی‌ها، آمادگی و برنامه‌ریزی جدی در زمینه مقابله با زلزله، پیشگیری از اثرات ناشی از آن، و مدیریت بحران‌های زلزله برای ایران امری ضروری و حیاتی است.
رئیس مرکز پیش بینی زلزلهمهدی رارع دکترای زلزله شناسی که استاد پژوهشکده زلزله شناسی است و سمت رئیس مرکز پیش بینی زلزله را بر عهده دارد می‌گوید: هر کشوری آموزشهای متفاوتی دارد و دلیلی ندارد الزام همه آموزشهای شبیه هم داشته باشند، چون شیوه زندگی آنها متفاوت است. نکته دیگر اینکه برخی کشورها مثل ژاپن سابقه چندین دهه آموزش و تولید محتوا را دارند که شامل جنبه‌های مختلف آموزش همگانی می‌شود. در کشوری مثل ژاپن ظرایف انتقال موضوع و آموزش هگانی به مردم خود را درک کرده‌اند. در کشورهای در حال توسعه وقتی‌می‌خواهند مطلبی را برای جامعه خود تهیه کنند از همان مطالبی که در کشورهای پیشرفته کار شده ترجمه می‌کنند. ولی به طور کلی میزان موثر بودن همواره خیلی خیلی مهم است و به این بستگی دارد که چیزی که نوشته و منتقل شده آیا واقعا به درد جامعه می‌خورد؟
به نظر شما که مطالعات گسترده‌ای در کشوری مثل ژاپن آیا اقدامات موثر بوده و در کاهش تلفات جانی تاثیر داشته است؟
به هر حال در ۳۰ سال اخیر که ما در پژوهشگاه زلزله مشغول بوده‌ایم گزارش‌هایی مبنی بر این داشته‌ایم که آموزهای داده شده به دانشجویان و دانش‌آموزان که توانسته‌اند اجرا کنند و واکنش منطقی نشان دهند در ایمنی جانیشان موثر بوده که از این قابل توجه و خوشحال کننده است.
در ایران همیشه این مسله را داشتیم که بعد از زلزله‌هایی بم، سرپل ذهاب، مشهد و لرستان موجی ایجاد شده. اما بعد در نهاد و سازمان‌ها مشمول مورور زمان شده است، آیا این اتفاقات را کافی ارزیابی می‌کنید؟
اینکه بعد از هر رخدادی جریان هیجانی ایجاد شود طبیعی است. در همه جای دنیا و حتی در کشورهای پیشرفته هم اتفاق می‌افتد بنابراین ایجاد چنین جریانی غیر منتطره نیست. منتهی در کشورهای در حال توسعه مثل کشور ما و کشورهایی مانند ترکیه و پاکستان و نظایر که شرایط مشابهی دارند مشکل و چالش این است که بعد از مدتی هیجان و فشار اولیه کنار می‌رود، اقدامات هم به تدریج به فراموشی سپرده می‌شود. کشور ما و کشورهای دیگری که گفتم اگر می‌خواهند سطح بالاتری از ایمنی را تجربه کنند باید فعالیت ویژه و خاص را فقط معطوف به بعد از حادثه نکنند و باید همیشه دنبال این باشند که معضل را حل کنند.
مدتی در تهران مناطق شهری را قسمت بندی کردند که هر ساکنان هر محله در صورت زلزله باید به کجا باید بروند. این هم یکی از مواردی است که باید به طور مداوم باید پیگیری شود اما بعد از مدتی دیگر خبری از آن نیست.
دقیقا همین طور است، به هر حال اینکه آن زون‌ها چقدر دقیق بوده یا چقدر باید اصلاح شود خودش قابل بررسی است. ولی به هر حال این نوع فعالیت‌ها باید ادامه داشته باشد و توسعه باید توسعه بیش محور باشد، یعنی مردم آن را حفظ کنند و در مورد اماکان جدیدی که ساخته می‌شود مسله ریسک آن بنا در نظر گرفته شود. از طرفی در تمام المان‌های موجود شهری هم به مردم این پیام را بدهند که هر لحظه ممکن است زلزله بیاید، بنابراین باید ملاحظات ایمنی رعایت کنند.
مردم علاوه بر مطالبه ایمن‌سازی و آموزش مداوم، خودشان چه کاری برای ایمنی می‌توانند انجام دهند؟
مهمترین موضوع این است که اعتماد به نفس داشته باشند و آرامش را حفظ کنند. علاوه بر آن محیط خود را از چیزی که هست ناامن‌تر نکنند. چون مردم بعضی مواقع محیط پیرامونی خودشان را از چیزی که هست پیچیده‌تر و ریسکی‌تر می‌کنند. اگر محیطشان را ناامن‌تر نکنند، این خود اقدام موثر و خوبی است. مثلا تزیینان غیرضروری که حتی ممکن است خطرناک باشد را حذف کنند، این ساده‌ترین کاری است که می‌توانند انجام دهند. اما خیلی اجسام آویزان را در محیط خانه خود می‌گذارند که در این مورد پولدار و قفیر هم فرقی نمی‌کند، همه این کار را می‌کنند، در حالی که می‌توانند این کار را نکنند. تزیینات آویزان معمولا در زمان زلزله باعث مجروح شدن یا حتی کشته شدن افراد می‌شود، که توصیه می‌کنم این کارها را ترک کنند.
نظر شما