به صورت ساده سواد رسانه‌ای چیست؟
سواد رسانه‌ای را خیلی ساده می‌توان شناخت خبر و محتواهای رسانه‌ای، سازوکار تولید محتواهای رسانه‌ای، شیوه تصمیم‌گیری روزنامه‌نگاران و دبیران رسانه‌ها، روش‌های انتشار محتواهای رسانه‌ای، مخاطب‌شناسی، شناخت پس‌زمینه هر رسانه و اقتصادسیاسی رسانه‌ها تعریف کرد. در واقع کسی سطح سواد رسانه‌ای بالایی دارد که وقتی با رسانه‌ای برخورد می‌کند، بداند محتواهای آن چطور و با چه هدفی تولید شده و چگونه به دست او رسیده و او باید به چه شکلی با آن محتوا برخورد کند و از آن تأثیر بپذیرد.
مگر خبر با چه اهدافی ممکن است تولید شده باشد؟
خبر ممکن است با اهداف تأثیرگذاری بر مخاطبان و حتی سوءاستفاده تهیه شده باشد. گاهی ممکن است حتی نیت سوئی در کار نباشد، اما با توجه به سطح حرفه‌ای رسانه بالا نباشد. خیلی وقت‌ها هم رسانه فقط دارد خبر را روایت می‌کند و براساس ارزش‌های خبری مد نظرش، خبری را دروازه‌بانی می‌کند، یعنی دستچین می‌کند.
آیا تشخیص واقعی یا جعلی‌بودن خبر یا قدیمی و جدید بودن خبر هم در موضوع سواد رسانه می‌گنجد؟
گاهی رسانه‌های رسمی و خبرنگارانی که به درستی صحت‌سنجی اخبار را انجام نداده‌اند هم ممکن است فریب بخورند. می‌تواند گفت تشخیص خبر جعلی از واقعی کار مخاطب نیست و به اشراف به مسایل فنی و حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و دسترسی‌های خاص روزنامه‌نگاران وابسته است. بنابراین بخشی از آن را می‌تواند در قالب سواد رسانه‌ای آورد، اما به‌طور کلی موضوعی تخصصی است. با این حال، می‌توان مخاطب را نسبت به جعلی بودن اخبار و تجربه‌های دیدن اخبار جعلی حساس کرد.
دلیل اخبار جعلی و قدیمی که در اصطلاح اخبار سوخته هستند، چیست؟
نیت‌ها می‌تواند متفاوت باشد، ولی از نظر سواد رسانه‌ای، مخاطب همیشه باید در نظر داشته باشد که وقتی خبری یا محتوایی منتشر می‌شود، منافع چه کسانی در این انتشار است. منظور این نیست که مدام با تئوری توطئه با اخبار مواجه شویم. اما لازم است که هوشیار باشیم، مخصوصاً در مقابل رسانه‌هایی که سابقه حرفه‌ای مطلوبی ندارند و خوشنام نیستند.
بعضی اخبار تخصصی هستند یا تاریخچه‌ای دارند که ممکن است نیاز به مطالعه یا دانستن سابقه اخبار دارد، بنابراین زمان زیادی برای پی‌بردن به این ابعاد نیاز است. از طرفی همه نمی‌توانند چنین کاری انجام دهند. در چنین شرایطی افراد معمولی چطور می‌توانند بدون اینکه زمان صرف کنند، به این ابعاد پی ببرند؟
در چنین مواردی می‌توان منابع معتبر را چک کرد، یعنی به نوعی افراد در مورد یک یا رسانه خاص که اخبار مورد نظرشان را منتشر می‌کند مطالعه داشته باشند، مثلا اینکه اخبار آن رسانه چقدر معتبر است یا چه جانب‌داری‌هایی ممکن است در آن وجود داشته باشد. به هر حال همانطور که گفتم اطلاع از شیوه تصمیم‌گیری روزنامه‌نگار، دبیران و رسانه‌ها هم جزو مواردی است که شامل سواد رسانه می‌شود و افراد باشناخت آنها می‌توانند به پس زمینه‌های احتمالی خبری که آن رسانه منتشر می‌کند پی ببرند و بدانند اخبار چقدر قابل اعتماد هستند.
سواد رسانه چه موارد کاربردی دارد و به زبان خودمانی‌تر چه جاهایی به کار می‌آید؟
سواد رسانه‌ای به کار کسانی یا نهادهایی می‌آید که مخاطب رسانه‌ها هستند، با رسانه‌ها سر و کار دارند یا زندگی و کسب‌وکار یا جنبه‌هایی از فعالیت‌های اجتماعی و فردیشان از رسانه تاثیر می‌پذیرد. در واقع می‌توان گفت که سواد رسانه‌ای به کار همه افرادی می‌آید که به نوعی با رسانه‌ها در ارتباط هستند یا فعالیت‌های رسانه‌ها بر آنها اثر می‌گذارد.
در واقع می‌توان گفت سواد رسانه برای همه افراد جامعه لازم است؟
در دنیایی که رسانه‌ای شده و رسانه‌ها نقش بسیار پررنگی در همه جنبه‌های زندگی فردی و جمعی دارند، به‌نظر می‌رسد که می‌توان گفت سواد رسانه‌ای برای همه لازم است. هر فردی به‌نوعی با رسانه و اخبار سر کار دارد و هر کدام به سطحی از سواد رسانه نیاز دارند.
خود رسانه‌ها در افزایش سواد رسانه چه نقشی دارند؟
رسانه‌ها با داشتن محتواهای آموزشی یا اطلاع‌رسانی‌هایی درباره سواد رسانه‌ای و سازوکار فعالیت رسانه‌ها و مسائلی نظیر اقتصاد رسانه یا روزنامه‌نگاری حرفه‌ای، می‌توانند در آموزش و گسترش ترویج سواد رسانه‌ای نقش داشته باشند. اما ماجرا را فراتر از رسانه‌ها باید دید. بنابراین نهادهای آموزشی و مدارس می‌توانند نقش پررنگ‌تری از از رسانه‌ها بر عهده داشته باشند.
نقش آموزش و پرورش در سواد رسانه چیست؟
همانطور که گفتم نقش آموزش و پرورش و رسانه‌ها در افزایش سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان و اعضای جامعه بسیار پررنگ و تعیین‌کننده است، اما متاسفانه در مدارس کشور به‌دلیل نگاه ایدئولوژیک و تنگ‌نظرانه‌ای که به رسانه‌ها وجود دارد، سواد رسانه‌ای از مجرای خاصی تبلیغ و معرفی شده است، بنابراین آن‌طور که باید کاربردی و مفید نیست. شاید بتوان گفت لازم است، در این مورد بازنگری‌های دقیق و بی‌طرفانه‌ای در سیستم آموزشی مدارس و سطوح بالاتر آموزشی انجام شود.
خود افراد چطور می‌توانند سواد رسانه خود را بالا ببرند؟
هر فردی می‌تواند خودش هم سواد رسانه‌ای خود را ارتقا بدهد، با استفاده از منابعی همچون کتاب‌ها یا مقالاتی که در این زمینه نوشته شده است. در ایران شاید به‌علت اینکه سواد رسانه‌ای خود به مانعی برای آزادی رسانه‌ها و فعالیت‌های آزادانه روزنامه‌نگاری تبدیل شده، کتاب‌های استاندارد و در دسترس که مربوط به حوزه سواد رسانه‌ای هستند چندان زیاد نباشد. ولی باز هم می‌توان به منابعی در این زمینه دست پیدا کرد. به‌علاوه، افراد بنابر تجربه‌ای که در استفاده از رسانه‌های گوناگون به‌دست می‌آورند، می‌توانند به‌مرور زمان به سطحی از سواد رسانه‌ای دست پیدا کنند و با کنجکاوی‌هایی که در زمینه فعالیت رسانه‌ها می‌کنند، این سواد خود را به‌تدریج ارتقا دهند.
آیا موضوعی است که با کتاب آن را ترویج کرد؟
بله، سواد رسانه‌ای را می‌توان با استفاده از کتاب‌های آموزشی در این زمینه افزایش داد و البته موضوعی است که از جنبه عملی هم دارای اهمیت است. افراد فقط با کتاب خواندن در زمینه سواد رسانه‌ای نمی‌تواند این نوع سواد را کسب کنند، بلکه باید در کنار خواندن متن‌های آموزشی، به استفاده از رسانه‌ها و مصرف محتواهای رسانه‌ای دست بزنند تا در حین مصرف رسانه‌ها و مواجهه با آنها بتوانند نکته‌هایی را که در متن‌های آموزشی خوانده‌اند، با آنچه در رسانه‌ها می‌بینند تطبیق دهند، به این ترتیب سطح سواد رسانه‌ای ارتقاء پیدا می‌کند.
نظر شما