سازمان تأمین‌اجتماعی در سال‌های اخیر برای توسعه بلوک‌های زایمان و زایشگاه‌ها چه اقداماتی را انجام داده و مهم‌ترین مراکزی که طرح‌های مذکور در آن‌ها به اجرا درآمده است، کدام‌اند؟

استانداردسازی بلوک‌های زایمان مراکز ملکی تأمین‌اجتماعی از سال ۹۴ هم‌زمان با ابلاغ دستورالعمل‌های ترویج زایمان طبیعی از سوی نظام سلامت، در سراسر کشور آغاز شد و تکمیل روند آن همه‌ساله با اختصاص بودجه، پی‌گیری می‌شود. بلوک‌های زایمان جدید براساس آخرین استانداردهای وزارت بهداشت و بومی‌سازی شدن، پس از اخذ تأییدیه از دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و اختصاص بودجه به مرحله اجرا می‌رسد. در نتیجه اجرای این طرح، حدود ۱۴۲ واحد LDR (اتاق‌های تک‌نفره زایمان) در مراکز ملکی تأمین‌اجتماعی احداث شده است. ازجمله آن می‌توانم به بیمارستان‌های سقز و سنندج در استان کردستان، بیمارستان حضرت معصومه(س) استان کرمانشاه و بیمارستان رازی تربت‌حیدریه در خراسان‌رضوی اشاره کنم که بلوک‌های زایمان این مراکز مجهز به اتاق (LDR) هستند. همچنین بیمارستان امام خمینی(ره) اراک، بیمارستان شازند و شهید چمران ساوه در استان مرکزی نیز دارای اتاق‌های (LDR)در بلوک‌های زایمان هستند. در بیمارستان شبیه‌خوانی کاشان به عنوان سانتر تخصصی زنان و زایمان، عملیات بهسازی انجام شده است، اما به دلیل استیجاری بودن این مرکز، امکان انجام اقدامات گسترده وجود ندارد.

اتاق‌های ال‌دی‌آر دارای چه ویژگی است و اجرای این طرح در کدام‌یک از استان‌ها در دست اجرا قرار دارد؟

اتاق (LDR) فضای خصوصی زایمان است که به صورت سوئیت برای هر نفر احداث می‌شود. در این اتاق تمامی امکانات لازم برای انجام زایمان طبیعی فراهم بوده و مهم‌تر اینکه به دلیل خصوصی بودن فضای اتاق، امکان حضور همراه از میان اعضای خانواده و همسر بیمار میسر است. معمولاً در هر بلوک زایمان یک واحد «زایمان در آب» درنظر گرفته می‌شود تا در صورت تمایل، مادر بتوانند هنگام درد از وان آب گرم استفاده کند. همچنین «مامای همراه» بیمار نیز در کنار او قرار می‌گیرد. اما در پاسخ به بخش دوم سؤال‌تان باید بگویم که درحال حاضر استانداردسازی بلوک‌های زایمان بیمارستان‌های نجف‌آباد اصفهان، شفای سمنان و امام رضا(ع) قم، شهریار تهران و ۱۵ خرداد ورامین را در دست اقدام داریم که تا پایان سال به نتیجه می‌رسد. همچنین بهره‌برداری از سه مرکز به‌زودی و تا پایان تیرماه انجام می‌شود.

درحال حاضر چه تعداد ماما در مراکز درمانی تأمین‌اجتماعی مشغول به فعالیت هستند و چه کمبودی در این زمینه وجود دارد؟

اکنون ۱۶۰۰ ماما در مراکز بستری و سرپایی تأمین‌اجتماعی خدمت‌رسانی می‌کنند. با توجه به حجم مراجعه‌کننده‌ها این تعداد کافی نیست و در حوزه زایمان‌های بی‌درد، زایمان‌های فیزیولوژیک، مراقبت از نوزاد، درمانگاه پریناتال (مادران باردار) کمبود وجود دارد. در این شرایط ماماها از جان و دل مایه می‌گذارند تا جای متصدی وظایف این حوزه خالی نماند. خوشبختانه تشکیلات مامایی تأمین‌اجتماعی بازنگری شده است و برای جذب نیرو، معاونت درمان و معاونت برنامه‌ریزی، مالی و پشتیبانی سازمان تأمین‌اجتماعی هم‌سو هستند. درحال حاضر منتظر ابلاغ آخرین کتابچه قوانین بیمارستانی وزارت بهداشت هستیم تا تعداد نیروی مامایی براساس معیارهای جدید فراهم شود.

با توجه به ترویج زایمان طبیعی به عنوان یک هدف راهبردی از سوی نظام سلامت، سازمان تأمین‌اجتماعی در هم‌سویی با این راهبرد چه اقداماتی را انجام داده است؟

پیش از آن باید به اهمیت جایگاه مامایی در اجرای چنین راهبردهایی اشاره کنم؛ ماما نقش مهمی در مدیریت زایمان طبیعی دارد. این نوع زایمان در مراکزی اتفاق می‌افتد که معمولاً دور از نظارت متخصص زنان است و عمده وظایف آن بر دوش ماما قرار دارد. برگزاری کلاس‌های آمادگی زایمان از اقداماتی است که توسط ماما انجام می‌شود. این کلاس‌ها در صددرصد مراکز ما که دارای بلوک‌های زایمان هستند، تشکیل می‌شود و مادران از آموزش‌های مناسب در دوران قبل، حین و پس از بارداری بهره‌مند می‌شود. در مراکز سرپایی نیز ارائه این آموزش‌ها از سوی ماماها متداول است. از طرفی سازمان با استانداردسازی بلوک‌های زایمان و ارتقای کیفیت این بخش‌ها اقدامات مؤثری را در هم‌سویی با نظام سلامت در زمینه ترویج زایمان طبیعی انجام داده تا شرایطی فراهم شود که مادر در محیط زایشگاه مانند خانه خود احساس آرامش کند. همچنین در بلوک‌های زایمان تأمین‌اجتماعی امکانات زایمان‌های بی‌درد ازجمله اپیدورال (بی‌حسی موضعی)، اسپاینال (بی‌حسی نخاعی)، انتونکس (گاز ضددرد)، دستگاه‌های «الی تنس» (کاهش درد زایمان)، توپ تولد، ورزش و زایمان در آب فراهم است.

آمار انجام سزارین و زایمان طبیعی در مراکز درمانی سازمان چقدر است؟

مجموع عملکرد تأمین‌اجتماعی در بحث زایمان، بسیار موفقیت‌آمیز بوده است. شاخص‌های آماری نیز گواه بر بهبود اقدامات حوزه مادر و نوزاد است. براساس آمار شش ماه اول سال ۱۴۰۲ شاخص سزارین شکم اول -که از شاخص‌های مهم در دنیا به‌شمار می‌رود- در مراکز تأمین‌اجتماعی ۳۶.۳ درصد بوده که در مقایسه با آمار کشوری به میزان ۵۹ درصد در مدت مشابه، رقم بسیار کمی است. همچنین درصد زایمان طبیعی در شش ماه اول سال ۱۴۰۲ در مراکز تأمین‌اجتماعی به میزان ۵۵.۵ درصد به ثبت رسیده که این آمار نیز در مقایسه با شاخص کشوری به میزان ۴۵.۱ درصد، نشان‌دهنده موفقیت تأمین‌اجتماعی در افزایش زایمان‌های طبیعی است. جا دارد اشاره کنم که این موفقیت با مشارکت متخصصان زنان و زایمان، متخصصان بیهوشی برای ایجاد زایمان‌های بی‌درد و ماما به دست آمده که سه ضلع خدمات زایمان‌ را تشکیل می‌دهند.

نقش و جایگاه سازمان تأمین‌اجتماعی را در اجرای سیاست‌های کلی جمعیت و قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سازمان اساساً در جایگاه یک نهاد پیشرو در اجرای طرح‌های نظام سلامت قرار دارد. با مطرح شدن مبحث فرزندآوری در کشور، همان‌طور که اشاره شد، بهینه‌سازی و استانداردسازی بلوک‌های زایمان در اولویت برنامه‌های سازمان قرار گرفت و اعتبارات لازم برای گسترش خدمات مامایی اختصاص یافت. پیگیری و اجرای مناسب دستورالعمل‌های وزارت بهداشت نیز از دیگر برنامه‌های مهم سازمان در راستای اجرای طرح جوانی جمعیت به‌شمار می‌رود. برای شفافیت این اقدام باز هم می‌خواهم به آمار رجوع کنم؛ در ۹ ماه نخست سال ۱۴۰۲ مجموع زایمان‌های انجام شده در مراکز درمانی تأمین‌اجتماعی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۵.۱ درصد فزونی یافته و زایمان طبیعی نیز ۱۳.۹ درصد رشد داشته است.

مهم‌ترین چالش حرفه مامایی را چه مسائلی می‌دانید؟

به‌رغم اینکه قانون جوانی جمعیت نقش ماما را پررنگ کرده است، اما در عمل و در مراحل تصمیم‌گیری، جایگاه ماما به‌گونه‌ای شایسته تبیین نمی‌شود که سرخوردگی این گروه حرفه‌ای را به دنبال دارد. ازجمله این موارد می‌توانم به پوشش بیمه‌ای خدمات مامایی اشاره کنم. هنگامی که به ماما اجازه فعالیت در مطب داده می‌شود، وزارت بهداشت چارچوب‌های حرفه‌ای او را مانند ویزیت بیماران، تجویز دارو و صدور نسخه سونوگرافی و رادیولوژی تعیین می‌کند. اما در اجرا آن‌ها به دست‌اندازهای پوشش بیمه‌ای برمی‌خورند. این درحالی است که ماما در خط مقدم ارتباط با خانواده‌ها و مادران و اولین دریچه اطلاع‌رسانی سلامت قرار دارد. نادیده انگاشتن جایگاه مامایی، می‌تواند منجر به کوچک شدن روزنه این ارتباط شود.